پیش از ظهر جمعه دوازدهم دی سال جاری شنیده شدن صدای آژیر چندین دستگاه ماشین آتش نشانی و آمبولانس در منطقه کیانپارس اهواز خبر از وقوع حادثه ای داد. افزایش تعداد این ماشین ها که از چند ایستگاه راهی محل حادثه می شدند، نشان از بزرگی حادثه بود. طبق معمول نخستین خبرها و تصاویر که توسط همسایگان تهیه و در شبکه های مجازی منتشر شد، حکایت از انفجار گاز در یک مجتمع مسکونی ۶ طبقه ۱۲ واحدی واقع در فاز دوم خیابان پانزدهم غربی کیانپارس داشت. به تدریج با انتشار خبرها و تصاویر بیشتر و دقیق تر، ابعاد حادثه مشخص تر می شد. طبق آخرین اخبار تاکنون ۳ کشته و ۱۲ مجروح و مصدوم، ویرانی مجتمع، انهدام چندین دستگاه خودروی شخصی، خرابی ساختمان های اطراف و… نتیجه این حادثه بوده. در بازدیدی که چند روز پیش از محل حادثه داشتم، ساختمان چنان منهدم و متروکه بود که گویی هرگز اینجا زندگی جریان نداشته و صدای شادی کودکان در آن شنیده نمی شده. صدای شادی «جشن تولد» شب قبل از حادثه.
به طور معمول ما خانه را جای امنی برای زندگی و داشتن آرامش می دانیم. معمولا عادت کرده ایم که حوادث را بیرون از خانه و در جاده ها یا محل های کار مشاهده کنیم در حالی که خانه هم مخاطرات و خطرات خاص خود را دارد، از مخاطراتی که در تاسیسات آب، برق، گاز، سیستم های سرمایشی و گرمایشی، مواد قابل احتراق و… وجود دارد گرفته تا خطراتی که کودکان را تهدید می کند تا خطر سرقت اموال و نحوه قفل کردن و محافظت از درب های ورود و خروج و پنجره ها. اما در حوادثی مشابه انفجار در واحدهای مسکونی پرسش اساسی اینجاست که: چه راه هایی وجود دارد که ما قربانی بی احتیاطی دیگر همسایه ها نشویم؟ زمانی که سوار خودرو هستیم با رعایت دستورالعمل ها و قوانین راهنمایی و رانندگی یا استفاده از خودروهای ایمن تا اندازه زیادی از خودمان محافظت می کنیم اما در خانه چطور و چگونه از خود محافظت کنیم؟ آپارتمان نشینی شیوه سکونتی است که ریشه در فرهنگ ما ندارد. اکنون که به اجبار و به شکل گسترده ای از این شیوه سکونت استفاده می کنیم از ۶ جهت (بالای سر، پایین پا، شمال و جنوب و شرق و غرب) با دیگران دیوار به دیوار و همسایه هستیم و در معرض خطراتی قرار داریم که دیگران برای ما ایجاد می کنند، چه باید کرد؟ چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی. در یک نظرسنجی که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایسپا (ISPA) و به درخواست «دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران» آبان امسال انجام داده ۴ پرسش از شهروندان تهرانی پرسیده شده، پرسش ها و پاسخ ها به شرح زیر است:
۱- در ساختمانی که زندگی می کنید، عدم رعایت کدام عامل باعث آزار و اذیت شما شده است؟
۳۴ درصد ناآگاهی از قوانین آپارتمان نشینی را عامل آزار خود دانسته اند.
۲- در ساختمان شما هر چند وقت یک بار برای رسیدگی به مشکلات ساختمان جلسه ای برگزار می شود؟
۳۵ درصد گفته اند اصلا جلسه ای برگزار نمی شود.
۳- آیا تا به حال اصول صحیح فرهنگ آپارتمان نشینی را آموزش دیده اید؟
حدود ۸۸ درصد پاسخ داده اند که آموزشی ندیده اند.
۴- ارتباط شما با همسایگان و ساکنین چگونه است؟
نزدیک به ۷۰ درصد گفته اند فقط وقتی همدیگر را می بینیم، سلام می کنیم!
چنانچه این پرسش نیز مطرح می شد که «تا چه اندازه از رعایت اصول ایمنی توسط همسایگان خود اطلاع دارید؟» آن وقت اندازه بی خبری و غفلت از خطراتی که ما را تهدید می کنند، نمایان تر می شد. تازه این مربوط به ساکنان یک مجتمع است و از مجتمع های همسایه که دیگر هیچ توقعی نباید داشت. مقایسه کنید با خانه های ویلایی قدیمی که از این سر تا آن سر خیابان همدیگر را می شناختند.
اندیشمندان حوزه های اجتماعی و قانون گذاران سعی کرده اند با تدوین قوانین و مقررات تا اندازه زیادی زندگی در آپارتمان را ایمن کنند از جمله ۲۳ مبحث در قالب مقررات ملی ساختمان که مجموعه ای از ضوابط فنی، اجرایی و حقوقی است و لازم است در طول طراحی، نظارت و اجرای عملیات ساختمانی اعم از تخریب، نوسازی، توسعه بنا، تعمیرات اساسی و تغییر کاربری رعایت شود که توسط وزارت مسکن و شهرسازی تدوین شده و سازمان نظام مهندسی که در جهت اجرای «قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان ها در سال ۱۳۷۴» تشکیل شده با مسوولیت واحد نظارت دفاتر فنی شهرداری ها بر کار ساخت ایمن ساختمان ها نظارت می کند. از جمله وظایف اصلی سازمان نظام مهندسی «مراقبت از ایمنی محیط های مسکونی» است. از سوی دیگر ماده ۱۴ «قانون تملک آپارتمان ها» مدیر یا مدیران ساختمان ها را موظف می کند تمام بنا را به عنوان یک واحد مستقل در مقابل آتش سوزی بیمه کنند و در صورت عدم اقدام، مدیر مقصر شناخته می شود. البته آیا این ماده قانونی شامل سایر حوادث در ساختمان نیز بشود، جای سوال دارد. حال با توجه به این مقدمه برگردیم به موضوع انفجار در مجتمع مسکونی خیابان پانزدهم غربی کیانپارس اهواز. از دوازدهم دی ماه تا به امروز منتظر جمع بندی و گزارش فنی حادثه از طرف سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی اهواز هستیم. براساس ماده ۲ بند دوم قانون دسترسی آزاد به اطلاعات که به هر شخص ایرانی این حق را می دهد تا به اطلاعات عمومی دسترسی داشته باشد همچنین بند ۳ ماده ۵ و تبصره همان ماده، موسسات عمومی وظیفه دارند اطلاعات را در دسترس مردم قرار دهند و اطلاعاتی که متضمن حق برای مردم است را از طریق انتشار در رسانه های همگانی به آگاهی مردم برسانند تا همگان دریابند نادیده گرفتن قوانین و مقررات و رعایت نکردن دستورالعمل هایی که حاصل خرد جمعی و تلاش اندیشمندان و قانونگذاران است چه پیامدهای تلخ و سنگینی به جا می گذارد. انتظار می رود سازمان مذکور در گزارش خود به موارد زیر اشاره داشته باشد:
۱- بیان علت دقیق حادثه به منظور افزایش آگاهی مردم و پیشگیری از حوادث مشابه و پایان دادن به شایعات.
۲- اعلام تعداد کشته ها و مجروحان و مصدومان، درجه و شدت آسیب دیدگی اعم از آسیب های جسمی و روانی.
۳- میزان و نوع خسارت های وارد شده به ساکنان و همسایگان چقدر است؟
۴- وضعیت تنها کودک بازمانده خانواده حادثه دیده چگونه است؟
۵- تعداد زیادی از ساکنان و همسایه های مجتمع دچار تروما و استرس پس از ضربه (PTSD) شده اند، چه خدماتی به آنان ارایه می شود؟
۶- ساکنان مجتمع کجا اسکان داده شده اند و در چه وضعیتی قرار دارند؟
۷- چه فرد یا افرادی جبران خسارت های جانی و مالی را به عهده دارند و چه مدت زمانی طول می کشد تا این خسارات پرداخت شود؟ (البته بعضی از خسارت ها جبران ناپذیرند)
۸- آیا نیروی انتظامی تحقیقاتی در این زمینه داشته و به نتیجه ای رسیده است؟
۹- چنانچه انفجار گاز علت حادثه بوده، آیا شرکت گاز تحقیقاتی انجام داده و نتیجه آن چه بوده؟
۱۰- آیا ماده ۱۴ قانون تملک آپارتمان ها شامل این حادثه می شود؟
۱۱- آیا در ساخت این مجتمع مقررات ملی ساختمان رعایت شده است؟ آیا شدت تخریب ربطی به رعایت نشدن مقررات ساختمان دارد؟ مقصر یا مقصران حادثه چه کسانی هستند؟
۱۲- آیا برخی از ساکنان مستاجر بوده اند؟ و اگر باشند در چه وضعیتی قرار دارند؟ قانونگذار راهکاری برای این گونه موارد اندیشیده است؟
یکی از شایعاتی که در خصوص انفجار مجتمع مسکونی مطرح شده این است که شب قبل در آپارتمانی که حادثه دیده، جشن تولد بوده و بادکنک های جشن با گاز هلیوم پر شده اند، هنوز نمی دانیم آیا کپسول گاز هلیوم به خانه آورده شده و نشت گاز از این کپسول باعث انفجار بوده یا خیر؟ ابهامی که بعد از انتشار گزارش حادثه روشن خواهد شد. اما سوال اساسی این یادداشت این است که چه راهکار یا سازوکاری وجود دارد تا از فعالیت های مخاطره آمیزی که همسایگان ما انجام می دهند، آگاه شویم؟ بدون اینکه قصد سرک کشیدن در زندگی خصوصی دیگران را داشته باشیم. جامعه شناسان شهری راه حلی دارند؟
