به بهانه روز جهانی شهرسازی، برای شهرسازی در شهرم شیراز

روز هشتم نوامبر روز جهانی شهرسازی نامیده شده است. هدف اصلی از نام‌گذاری چنین روزی پیشبرد و بالابردن علاقه به مباحث شهرسازی در میان عامه مردم و متخصصان در مقیاس های محلی، ملی و بین المللی عنوان شده است.

در طی چندین سالی که از برگزاری اولین مراسم بزرگداشت این روز می
گذرد، تعداد کشورهای برگزار کننده مراسم در این روز، در جهان به بیش از ۳۰ کشور
رسیده است.
اما مهم‌ترین چالش هایی که برای شهرسازی امروز به خصوص در شهر شیراز،
می توان متصور بود چیست؟ شاید بتوان مهم‌ترین مسئله را توجه به سیمای شهر و هویت
کالبدی شهر دانست؛ آنچه تمایز و اشتراک شهرها را از هم موجب می شود. آنچه به عنوان تصویر در ذهن مردم متصور است، ناشی از سازمان فضای شهر
است. عناصر طبیعی، کالبدهای مصنوعی، ترکیب اقوام
و نظام های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حوادث تاریخی موضوعاتی هستند که بررسی
تطبیقی آن‌ها در دوره های مختلف، سبب شناسایی تمایزات شهر در هر دوره تاریخی از
دوره دیگر شده و هویت شکلی شهر را سبب شده است؛ بنابراین نکته قابل تأمل این است
که هویت تنها یک صفت نیست و مفهومی بیش از صفت را داراست؛ اما متأسفانه در زمان
حاضر به واژه «هویت» تنها به عنوان یک صفت برای شهرسازی نگریسته می شود که این مسئله
در یکسان شدن کالبد شهرها مشهود است.
در هویت کالبد شهرها، با بافت‌های سنتی نیز مواجه هستیم که در کنار
دیگر عناصر ذکر شده به شهر هویت می‌بخشد و حائز اهمیت است؛ ما نمی‌توانیم فقط با عناصر
شهرسازی امروزه مواجه باشیم، هر شهر واجد یک تاریخ و پشتوانه تاریخی است که همین
پشتوانه به آن شهر ارزش می‌دهد.
توسعه سریع شهرهای امروز کشور، باعث پراکندگی عناصر شهر در سازمان شهر
شده است. فقدان سیاست های صحیح توسعه کاربری های شهری موجب گسیختگی استخوان‌بندی
اصلی شهرها شده و متأسفانه شهرها از انسجام ساختاری برخوردار نیستند. رؤیای رفاه
یعنی بهره مندی از سرپناهی محکم با فضایی حداقلی، نزدیکی به محل کار و تحصیل بچه
ها و‌… به دلیل شکست ساختار سنتی سکونت و ناآشنایی مردم با مبانی معماری جدید،
قاعدتاً بی شکل بوده است. دست یافتن به رؤیایی که این بار گزندهای گذشته را از ما
براند، دور از دسترس نیست.
اگرچه امروزه از توسعه‌های شهری گریزی نیست و ناچاریم که مثل دیگر
نقاط جهان پیشرفت و توسعه شهری داشته باشیم؛ اما مشکل از جایی شروع می‌شود که ما توسعه
شهری همه جانبه را فراموش می‌کنیم؛ یعنی هم از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و
ساخت و ساز شهری به صورت نامتوازن توسعه پیدا می‌کنیم.
راه حل این مسائل در اولین قدم، فرهنگ سازی و بعد فراهم کردن زیر‌ساخت‌های
فرهنگی است. باید اول مشخص کرد که فرهنگ ایرانی و اسلامی چه ویژگی‌هایی در معماری
و شهرسازی داشته و امروزه چطور می‌توانیم آن‌ها را در شهرهایمان لحاظ کنیم.
متأسفانه طرح تفصیلی که ما در شهرسازی استفاده می‌کنیم در هیچ جای دنیا مورد قبول
نیست و در واقع شکست خورده است؛ چرا که این طرح‌های تفصیلی با یک تصمیم به راحتی
تغییر کاربری می‌دهد و مسئله اصلی این است که فقط ساخت و ساز مهم است، بدون اینکه
به هویت شهر هم توجه شود! باید ساختارها را شناخت و راهبردها را مشخص کرد و نحوه
کاربری و جانمایی شهری را تعیین کرد.
باید شناخت ساماندهی شهر را در اولویت قرار داد. در این میان توجه به ساختار
شهر و مؤلفه های هویتی آن بسیار مهم است. می توان با نگاهی متفاوت به بافت قدیم
شهر، آن را احیا نمود، به آن روی آورد و با تاریخ همگام شد. می توان
به نشانه های تاریخی شهر ارزش داد. می توان باغ هایی را که امروزه در درون شهر
قرار گرفته و ساخت و سازهای شهری آن را احاطه نموده است را به‌عنوان قابلیت های
شهری مطرح کرد. این باغ ها علاوه بر آنکه مؤلفه طبیعی هویت شهر هستند، نقشی مؤثر
در تنفس شهر ایفا می کنند و ریه شهر به شمار می‌روند. می توان ساخت و سازهایی که
هویت طبیعی شهرمان را تحت تأثیر قرار می دهند، کنترل نمود و از همه مهم تر می توان
در ساخت و سازها به مردم و نیازهای آن‌ها هم بها داد و شهری انسانی را مدنظر داشت.
شیراز به لحاظ فرصت‌های تاریخی، زیارتی و درمانی که دارد می‌تواند از
سراسر کشورهای جهان اسلام توریست جذب کند؛ اما متأسفانه زیر ساخت‌های لازم را ندارد؛
مثلاً در کنار بارگاه حضرت شاهچراغ زائرسرای مناسب یا مکانی که قابل استفاده برای
همه اقشار باشد، وجود ندارد و از نظر درمانی یک هتل بیمارستان مناسب برای استفاده
همراهان بیمار در شیراز نیست. می توان در تمام نقاط شهر توسعه و زیرساخت های لازم
را به صورت متوازن شاهد بود.
مهندسی ساخت و ساز و مهندسی فرهنگی، وظیفه ای سنگین است؛ چرا که آینده
ساخت و سازهاست که سیمای شهر را رقم می زند؛ بنابراین باید در جلب توجه افکار عمومی
و افزایش سطح آگاهی مردم در مورد نقش ارزشمند معماری و شهرسازی صحیح و اصولی در
ارتقای کیفیت سکونتگاه های انسانی و محیط‌‌زیست و گرامیداشت معماران، شهرسازان و
مرمتگران و جایگاه آن‌ها در زنجیره فعالیت های اجتماعی و خلق دنیایی آسوده تر و
زیبا‌تر برای انسان‌ها کوشید.
باید برای توجه عموم مردم و متخصصان به معماری و شهرسازی ایران و ارزش‌های
مغفول آن به عنوان سرمایه‌ای برای ارتقای فرهنگ، هنر و زندگی ایرانی تلاش نمود و
زمینه حمایت و مشارکت بیشتر دستگاه های اجرایی جهت ارتقای معماری و شهرسازی را
فراهم نمود.