احداث ۷ شهر یک‌بار‌مصرف در قطر

دولت قطر برای پاسخ به نیاز مسکن دو گروهی که به‌واسطه «جام جهانی ۲۰۲۲» میهمان موقتی این کشور می‌شوند، پروژه احداث ۷ شهر جدید در نزدیکی پایتخت را کلید زد.

در این شهرها که از هم‌اکنون مراحل ساخت آنها آغاز شده است، از یکی، دو سال آینده، کارگران و سازندگان بناهای مخصوص «جام‌جهانی ۲۰۲۲» ساکن می‌شوند و در ایام برگزاری بازی‌های ورزشی نیز توریست‌هایی که به مناسبت این رویداد بین‌المللی به قطر سفر می‌کنند، اسکان خواهند یافت. آنچه در بازار ساخت و ساز ثروتمندترین کشور عربی تعریف شده، ایجاد ۷ شهر جدید »یک‌بارمصرف» است که حداکثر ۵ سال بعد از اتمام مراسم جام جهانی، کاربری خود را از دست می‌دهد و به مناطق خالی از سکنه با انبوه مشکلات زیست‌محیطی و هزینه‌های سربار برای دولت قطر تبدیل خواهد شد. تحقیقاتی که از دو پژوهشگر در روزنامه گاردین درباره سرنوشت «شهرهای المپیک» منتشر شده، مشخص می‌کند: در اغلب کشورهایی که رویدادهای جهانی حوزه ورزش –المپیک و جام جهانی- باعث سرمایه‌گذاری نجومی دولت‌ها در احداث شهرها و بناهای مسکونی جدید می‌شود، بعد از مدت کوتاهی، دولت‌ها با چالش «شهر‌های ارواح» روبه‌رو می‌شوند. این هشدار محققان پیش‌تر به سرمایه‌گذاران ساختمانی قطر نیز داده شد اما شتاب ساخت‌وساز شهرهای جدید در این کشور به قدری است که از هم‌اکنون می‌توان پیش‌بینی کرد مناطق در دست احداث، بعد از جام جهانی ۲۰۲۲ چه وضعیتی پیدا خواهند کرد. شهرهای جدید یک‌بار مصرف هر کدام به‌طور متوسط حداقل ۲۰ هزار نفر را در خود جا می‌دهند و برای کل این مجموعه به اضافه زیرساخت‌های شهری مورد نیاز بازی‌های جهانی، میلیاردها دلار هزینه خواهد شد. با این حال وزرای دولت قطر، حجم انبوه کارگر مهاجر در این کشور را که احتمالا تا چند سال آینده به دو میلیون نفر خواهد رسید، مهم‌ترین توجیه برای ساخت‌وسازهای جدید عنوان می‌کنند. شهرسازی پرهزینه با کاربردی موقتی نتایج تحقیقاتی که در مورد شهرهای برجای مانده از رقابت‌های بین‌المللی ورزشی به‌دست آمده است، نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی که در ساخت سازه‌ها و شهرک‌های اسکان کارگران و هزینه‌های مربوط به زیرساخت‌های این بازی‌ها انجام می‌شود، تنها در معدودی از موارد به رونق اقتصادی شهرهای میزبان بازی‌ها منجر می‌شود و در اغلب موارد، مناطق مسکونی و بناهای ورزشی ساخته شده به «شهر ارواح» تبدیل می‌شوند و بلااستفاده باقی می‌مانند. در چنین شرایطی قطر اعلام کرده است که برای اسکان کارگران و پیمانکاران سازنده مجموعه‌های ورزشی مخصوص بازی‌های جام جهانی ۲۰۲۲ قصد دارد ۷ شهر جدید بسازد. مقامات کشور قطر اعلام کرده‌اند که قرار است تا سال ۲۰۱۶ هفت شهر جدید در این کشور احداث شود تا کارگران مهاجری که برای ساخت و ساز زیرساخت‌های لازم برای جام جهانی ۲۰۲۲ در این کشور مشغول به کار می‌شوند در آنها اسکان داده شوند. وزرای قطری توافق کرده‌اند که همه این هفت شهر تا سال ۲۰۱۶ تکمیل شوند و بزرگ‌ترین این شهرها که «شهر کارگر» نام خواهد داشت در مدت چند ماه آینده تکمیل خواهد شد. قرار است در «شهر کارگر» بالغ بر ۷۰ هزار نفر اسکان داده شود و یک استادیوم دارای ۲۴ هزار صندلی در آن ساخته شود. جان پک و گری هوستویت، دو محققی هستند که در تحقیقی با عنوان «پروژه شهرالمپیک» سرنوشت شهرهای میزبان بازی‌های المپیک پس از پایان بازی‌ها را مورد پیگیری قرار داده‌اند. آنها متوجه شده‌اند که با گذشت ۵ سال از بازی‌ها، در اغلب موارد می‌توان میزان بالای آلاینده‌های آب، جابه‌جایی شهروندان و نابودی اکوسیستم را به‌عنوان خسارات بر جای مانده از این ساخت و سازها مشاهده کرد. البته دولت‌های چین و روسیه تا حدودی موفق شدند که بخشی از ساخت‌وساز‌های مربوط به این بازی‌های بین‌المللی را پس از اتمام بازی‌ها نیز مورد بهره‌برداری قرار دهند، اما در مواردی همچون شهر آتن، باید گفت بناهای مربوط به بازی‌ها متروکه باقی مانده و پس از ۱۰ سال تنها آثاری از دیوار نوشته‌ها بر آنها خودنمایی می‌کند. تصمیم ساخت شهرهای مدرن قطری پس از آن اتخاذ شد که انتقادات زیادی نسبت به اسکان این کارگران مهاجر در قطر مطرح شده بود. در این انتقادات به تعداد بسیار زیاد کارگران مهاجری که برای احداث سازه‌های جام جهانی ۲۰۲۲ به کار گرفته می‌شوند اشاره شده بود و در نهایت دوحه پذیرفت که این مهاجران از استانداردهای پایین و شرایط غیرقانونی زندگی رنج می‌برند. بنا به اعلام مقامات، با اجرای این پروژه، در مجموع ۲۵۸ هزار کارگر ، یعنی حدود ۲۵ درصد از کل جمعیت کارگران مهاجر قطر اسکان داده می‌شوند. این شهرها که با ترکیبی از مشارکت بخش دولتی و بخش خصوصی احداث خواهند شد، در نقاط مختلف قطر از حاشیه پایتخت گرفته تا شمال آن احداث خواهد شد. در اغلب این شهرها حدود ۲۸ هزار نفر زندگی خواهند کرد. وزیر کار و امور اجتماعی قطر گفته است که هیچ رقم مشخصی برای هزینه این پروژه‌ها پیش‌بینی نشده است؛ اما مشخص شده است که ساخت «شهر کارگر»، مشتمل بر ۵۵ ساختمان از جمله یک بازار بزرگ، کلینیک و دومین مسجد بزرگ قطر، هزینه‌ای بالغ بر ۸۲۵ میلیون دلار معادل ۷۴۰ میلیون یورو در بر خواهد داشت. اغلب کارگرانی که در این شهرها زندگی خواهند کرد، از سایر اقامتگاه‌های قطر به این شهرها منتقل خواهند شد، اما مقامات اعلام کرده‌اند که تعداد کارگران مهاجر در کشور تا دو سال مانده به جام جهانی به دوبرابر افزایش خواهد یافت و به دو ونیم میلیون نفر خواهد رسید. خبرنگار گاردین در گزارش خود از سفر به قطر نوشته است در مسیر ۴۵ دقیقه‌ای که وزیر کار قطر مشغول رانندگی بود، مشکل مسکن این کشور کاملا قابل مشاهده بود. کارگرانی که در مناطق صنعتی قدیمی دوحه اسکان داده شده‌اند، از زندگی در شرایط بسیار بد زندگی رنج می‌برند. در سفری که هفته گذشته دولت قطر برای بازدید از مجموعه‌های اسکان کارگران ترتیب داد، مشاهده می‌شد که هشت نفر از این کارگران در یک خانه بسیار کوچک زندگی می‌کنند، لباس‌هایشان بر دیوار آویخته شده بود و کارگران، وسایل خود را زیر تختخواب‌های تاشوی باریک انباشته کرده بودند. اما پرسشی که مطرح است، سرنوشت این شهرها پس از بازی‌ها و زمانی است که کارگران مهاجر از این کشور خواهند رفت. تحقیق پک و هوستویت نشان می‌دهد که فقط نگهداری و تعمیر دوره‌ای سازه‌ها و ساختمان‌های برجا مانده از بازی‌های ورزشی بین‌المللی ده‌ها میلیون دلار هزینه در برخواهد داشت و این در شرایطی است که این ساختمان‌ها فقط در دوره بازی‌ها کاربرد دارند و پس از آن دوره وجودشان اضافی است و اگر هم دولت‌ها اصرار بر حفظ آنها داشته باشند باید زیر بار هزینه‌های اضافی زیادی بروند، کاری که چین و روسیه تا حدودی انجام می‌دهند و مورد انتقاد بسیاری از ناظران است. اما یونان اساسا قادر به حفظ و نگهداری این ساختمان‌های متروکه باقیمانده از المپیک نبوده است. قرار بود کارگران قطری بازی‌های جام جهانی در ۵۰ هتل دو یا سه ستاره اسکان پیدا کنند، اما نه‌تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه آنها را به کمپ‌هایی برده‌اند که هر ۱۲ نفر در یک اتاق قرار دارند که فاجعه به نظر می رسد. همه کارفرماها برخلاف مفاد قراردادها با فیفا عمل می‌کنند و فیفا هم هیچ نظارتی بر روند ساخت‌وسازها ندارد. قطر کشوری است که ۹۰ درصد کارگرانش مهاجران کشورهای خارجی هستند. در حال حاضر یک و نیم میلیون کارگر خارجی در قطر به سر می‌برند و در پروژه های مختلف راه‌سازی، هتل‌سازی و در کل ساخت‌وساز مشارکت دارند که ۴۰ درصد آنها را نپالی‌ها تشکیل می‌دهند. نپالی‌هایی که طبق آمار در دو سال گذشته حدود ۲۰۰ هزار نفرشان از قطر خارج شده‌اند و برای کار به امارات رفته‌اند که گفته می‌شود اماراتی‌ها برخورد بهتری با کارگران دارند. هزینه‌ای که برای جام‌جهانی ۲۰۲۲ قرار است بشود بسیار هنگفت است. فدراسیون فوتبال و دولت قطر اعلام کرده‌اند که برای جام جهانی ۲۰۲۲، قرار است چندین میلیارد دلار هزینه کنند. جزئیات این هزینه‌ها به این شرح است که قرار است ۲۰میلیارد دلار هزینه راه‌های جدید و اتوبان‌های جدید در قطر شود، ۴ میلیارد دلار هزینه راه دریایی قطر به بحرین خواهد بود، ۲۴ میلیارد دلار قرار است هزینه دکل های مخابراتی و تجهیزات اینترنتی شود و ۵۵ میلیارد نیز صرف احداث اتاق هتل‌ها و فرودگاه جدید و رویایی دوحه شود. فرودگاهی که گفته می‌شود در سال ۲۰۲۲ چشم‌ها را خیره خواهد کرد و به شکل یک ایستگاه فضایی ساخته می‌شود.» درحال حاضر پروژه‌های ساخت و ساز جام جهانی پیشرفت قابل‌توجهی داشته‌اند و انتظار می‌رود که از قطر کشور دیگری بسازند. کشوری که شرکت‌های اروپایی، آمریکایی و چینی برای انجام پروژه‌هایش از هم پیشی می‌گیرند و در مزایده‌ها و مناقصه‌ها رقابت تنگاتنگی دارند. همه اینها یادآور بلایی است که جام‌جهانی برزیل در بخش مسکن بر سر مردم آن کشور آورد. در جریان تدارک و میزبانی جام جهانی حق مسکن و حق مالکیت قانونی بسیاری از آنها به‌صورت سیستماتیک نقض شد، چون مجبور به تخلیه اجباری مسکن خود شدند. براساس گزارشی که با عنوان «رویدادهای عظیم و نقض حقوق بشر در برزیل» توسط ائتلاف کمیته‌های مردمی جام جهانی تهیه شد، موضوع نقض حق مسکن مردم به‌عنوان یکی از پیامدهای منفی جام جهانی بیان شده بود. بر اساس این گزارش حق مسکن حدود ۱۷۰ هزار نفر نقض شده یا مورد تهدید قرار گرفته بود؛ در این گزارش بیان شد که برگزاری جام جهانی در ۱۲ شهر و المپیک در ریودوژانیرو، بحران‌های جدی در حوزه مسکن به جا گذاشت، چون پروژه‌های شهری (ورزشگاه،فرودگاه،بزرگراه) تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بسیاری را به دنبال داشته‌اند. تخلیه اجباری مسکن در برزیل در جریان برگزاری جام جهانی به قدری تاسف بار بوده است که این موضوع در بیست و سومین جلسه شورای حقوق بشر سازمان ملل (۲۸ مه ۲۰۱۳) مورد بررسی قرار گرفت