رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات ضمن تشریح دلایل فرونشست زمین در دشت‌های کشور نسبت به مرگ ابدی دشت‌های ایران در صورت تداوم برداشت بی‌رویه آب، هشدار داد و گفت: پدیده فرونشست زمین در مساحتی بیش از ۷۰۰ کیلومتر مربع در دشت‌های ورامین پیشوا و پاکدشت رخ داده و در حال رخ گسترش است.
علی بیت‌اللهی با اشاره به اینکه یکی از پدیدههای مهم و قابل‌مشاهده
در منطقه ورامین، نشست زمین است به خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، گفت:
در تحلیلی اجمالی می‌توان گفت که کاهش نزولات جوی از یک طرف و افزایش استحصال آبهای
زیرزمینی در کشور و به‌خصوص در اغلب دشت‌های ایران از طرف دیگر، موجب افت سطح
ایستابی در این منطقه شده است. با افت سطح ایستابی فشار حفره‌ای موجود بین دانه‌بندی
از بین رفته و نهشته‌ها به هم فشرده و لایه‌های آبرفتی باریکتر می‌شوند و در سطح
زمین نشست اتفاق می‌افتد.
رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: علاوه بر
نشست که امری تدریجی است، وقوع فروچاله، ترک و شکاف‌ها در زیر سطح و در سطح زمین،
پدیدههای ناشی از فرونشست و افت سطح ایستابی است. در برخی نواحی عدم اجرای
گراول پکینگ و مشبک نمودن اصولی لوله جداره و نیز استحصال آب بیش از دبی مجاز چاه
و ماسه‌دهی چاههای آب نیز دلیل دیگری برای تشکیل هسته اولیه حفرات است. با مهاجرت
این حفرات به نزدیکی سطح زمین، فروچاله‌ها و یا گاه شکافهای عمیق پدیدار می‌شوند.
دبیر کارگروه مخاطرات زلزله، لغزش لایه‌های زمین، ابنیه، ساختمان و
شهرسازی افزود: پدیده فرونشست زمین در مساحتی بیش از
۷۰۰
کیلومتر مربع در دشت‌های ورامین پیشوا و پاکدشت رخ داده و در حال
گسترش است. این پدیده در برخی نقاط سبب شده که میله چاه بیرون بیاید و در سطح زمین
شکاف ایجاد شود. در دشت ورامین بطور تقریبی سالانه
۱۶
سانتی‌متر فرونشست اتفاق می‌افتد . بدیهی
است که این فرونشست پدیده‌ای نیست که در یکی دو سال اخیر رخ داده باشد، همانطور که
گفته شد این امر به دلیل افزایش میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی طی چند ده
سال گذشته و حفر چاههای غیر مجاز طی ۳۰
سال گذشته که تا حال حاضر نیز ادامه دارد، به وجود آمده است.
به گفته وی، در این منطقه، برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیر زمینی
موجب شده تا آبخوان‌ها از آب تخلیه شده و سطح آب به شدت افت کند.
بیت‌اللهی اعلام کرد: در دشت ورامین طی
۱۳
سال گذشته، ۱۵ متر سطح
آب افت کرده است که درمقایسه با سال ۱۳۵۰
، این افت آب بیش از یکصد متر برآورد شده که
این امر به نوبه خود کشاورزان را مجبور به کف‌شکنی چاههای آب کرده است.
به گفته وی، برآورد شده است که سالانه
۱۵۰
میلیون متر مکعب کسری بیلان آب در
۹ دشت
استان تهران است و علاوه بر این، کسری ممتد آب از سال‌های گذشته بالغ بر ۶۰۰ میلیون متر مکعب در استان تهران بوده است .در حال حاضر ۲۰۰
میلیون متر مکعب مازاد برداشت از چاههای مجاز در سطح استان تهران رخ
داده است. همچنین، حدود ۱۴
هزار حلقه چاه مجاز در بخش کشاورزی و سایر بخش‌های داخل شهری و ۲۲
هزار حلقه چاه غیر مجاز در استان تهران وجود دارد.
۸۰۰ حلقه چاه مجاز و ۱۰۰۰ حلقه چاه غیرمجار در دشت ورامین
وی یادآور شد: در دشت ورامین نیز بیش از یک هزار و ۸۰۰ حلقه چاه آب مجاز و یک هزار و
۴۰۰
حلقه چاه آب غیر مجاز وجود دارد. با
افزایش میزان برداشت آب از این چاه‌ها، سطح آبهای زیر زمینی افت قابل‌ملاحظه‌ای
پیدا کرده که به نوبه خود این امر موجب بروز پدیده فرونشست زمین می‌شود.
پیامد فرونشست بروز پدیده گرد و غبار و ورود ریزگردها به مناطق شهری
است
بیت‌اللهی تصریح کرد: افت سطح ایستابی و فرونشست زمین در دید کلان
موجب خشک شدن بیش از حد مناطق و بروز پدیده گرد و غبار و ورود ریزگردها به مناطق
شهری خواهد بود. همچنین افت سطح آب و فرونشست زمین باعث می‌شود
که بر اثر وزن لایه‌های بالایی، خاک نشست کرده و تخلخل آن از بین رفته و آبخوان
دیگر قادر به ذخیره آب در داخل خود نباشد و ذخایر آبخوان تا ابد از بین برود.
وی همچنین اعلام کرد: پدیده فرونشست و فروچاله‌ها و شکافهای ناشی از
آن اگر در مجاورت تأسیسات زیر بنایی مانند راه‌آهن، راه‌ها، دکل‌های برق و سایر
شریان‌های حیاتی و همچنین در ساختگاه سکونتگاه‌های روستایی و شهری باشد، خطرات و
خسارات بسیاری را به بار می‌آورد و موجب ایجاد ناپایداری در سازه و گاه موجب بروز
بحران می‌شود. بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی
دشت ورامین، وضعیت کمی و کیفی آبخوان این دشت را دستخوش تحولات نامطلوبی کرده که
رفع آنها با اعمال مدیریتی صحیح مبتنی بر شناخت دقیق عوامل مؤثر امکانپذیر است. البته یکی دیگر از عوامل مؤثر در این زمینه،
ساختارهای زمین‌شناسی است.
وی توضیح داد: در بین ساختارهای زمین‌شناسی که دارای تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای
بر وضعیت این آبخوان هستند، می‌توان به ناودیس شمالی و جنوبی دشت، تاقدیس پیشوا در
حد فاصل ناودیس‌های مذکور، گسل‌های عادی دره جاجرود و غرب ورامین و گسل معکوس
پیشوا اشاره کرد. این گسلها نقش عمده‌ای در زهکشی آبهای
زیرزمینی از بخش شمالی دشت به نواحی جنوبی و در نهایت شوره‌زارهای جنوب حوضه دارند. با بهره برداری بیشتر از آبهای زیرزمینی، پیش از ورود به محدوده تحت
زهکشی گسل پیشوا می‌توان از هدر رفتن حجم زیادی از این آب‌ها جلوگیری بعمل آورد.
در ادامه به عکس‌هایی از منطقه دشت جنوبی ورامین و پیشوا دقت کنید.
دبیر کارگروه مخاطرات زلزله، لغزش‌های زمین، ابینه، ساختمان و شهرسازی
گفت: این پدیده‌ها، بسیار مخرب و آسیب‌رسان هستند که باید مدیریت صحیحی در مواجهه
با آن بعمل آید و گرنه، طی چند سال آتی بحران فرونشست زمین، ادامه زندگی و کار را
در مناطق دشت‌ها و حاشیه‌های آنها، امکان‌ناپذیر می‌سازد. دو وزارت نیرو و جهاد
کشاورزی در این زمینه نقش برجسته و عمده ای دارند. عملکرد این دو وزارت خانه بسیار
وسیع و هزار وجهی و چندین صد مسئولیتی، تا الان چنان بوده که انگار یا پدیده
فرونشست زمین را نمی‌شناسند (که احتمالا بسیاری از مسئولان این دو نهاد نمی
شناسند) و یا در لابلای هزاران کار و گرفتاری و درگیری، موضوع فرونشست برای این دو
نهاد موضوعیت ندارد.
وی افزود: صدور پروانه چاه آب، پلمپ کردن چاههای غیر مجاز بر عهده
وزارت نیرو و سازمان‌های عریض و طویل تابعه آن است. مدیریت نوع کشت و شیوه‌های
آبیاری نوین نیز بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است. البته این وزارتخانه باید بر نوع
محصولات کشاورزی و میزان مصرف آب آنها نیز مدیریت داشته باشد.
کماکان همانند نیاکان و اجداد نیاکانمان، ما به روش غرقابی مزارع و
باغ و بستان‌های خود را آبیاری می کنیم. محصولاتی مانند هندوانه و … می کاریم، و
بهیچوجه بر مصرف آب زیر زمینی مدیریت نداریم. به گمان بنده دو وزارتخانه نیرو و
جهاد کشاورزی از چند ده سال گذشته تاکنون مقصران اصلی فرونشست زمین هستند. البته
سازمان محیط‌زیست هم که باید پاسدار کند از محیط‌زیست با توجه به اینرسی نهادینه
در این سازمان، اقدام قابل‌توجهی در این زمینه بعمل نیاورده است.
بیت‌اللهی هشدار داد: فرونشست زمین موجب مرگ ابدی آبخوان و دشت‌های
ما می‌شود.
وی همچنین گفت: با فرونشست زمین و فشرده شدن لایه‌های آن و با از بین
رفتن خلل فرج بین دانه‌های خاک که محل ذخیره آبهای زیرزمینی است در اثر این فشردگی،
آبرفت آبدار، دیگر توان جذب آب را نخواهد داشت، چرا که تخلخل آن از دست رفته است و
مثل یک بلوک سیمانی خواهد بود که اگر هزار سال هم آب باران و … بر آن ببارد،
دیگر آبی در آن ذخیره نخواهد شد. آب باران به‌صورت سیلاب فقط در سطح دشت روان می‌شود
و با شستگی سطح خاک، لایه سطحی کشاورزی زمین را نیز با خود شسته و خواهد برد و به
همین دلیل است که می‌گوییم دشت‌ها در اثر فرونشست خواهند مرد.
نگاهی به عکس‌های زیر عمق فاجعه را نشان می‌دهد.
