سدسازی متوقف نمی‌شود بازنگری می‌شود
«تفاوت ما با کشورهای پیشرفته آن است که آنها ازعلم پول درمی‌آورند و ما با ریشه‌کن کردن ذخایر طبیعی‌مان»؛ این عبارتی است که سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری برای گشایش یک نمایشگاه تجاری دانش‌بنیان به‌کار برد.
نمایشگاه «فناوری‌های
ملی آب، خاک و محیط‌زیست» نمایشگاه جمع و جوری است که با شعار تبدیل ایده به ثروت آمده
است تا معضل خشکسالی و وضع ذخایر طبیعی را با راهکارهای علمی حل کند. مراسم
افتتاحیه نمایشگاه با تأخیر زیاد شروع می‌شود و بازدیدکنندگان چیزی حدود یک ساعت
معطل می‌مانند. بنا بوده است علاوه بر سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری،
دو وزیر اقتصادی یعنی حمید چیت‌چیان وزیر نیرو و محمود حجتی وزیر کشاورزی برای
گشایش نمایشگاه آب، خاک و محیط‌زیست در مصلای تهران حاضر شوند اما تنها یکی از این
دو وزیر یعنی حمید چیت‌چیان می‌آید و متولی بخش متهم به بیابان‌زایی و بزرگترین
مصرف‌کننده منابع آب و خاک کشور غایب است. در غیاب حجتی، محققان پژوهشکده و
دانشکده‌های کشاورزی و صاحبان فناوری در بخش خاک نیز توضیحات خود را به گوش وزیر
نیرو می‌رسانند و چیت‌چیان با وجود سرپرستی بخشی دیگر، با حوصله تمام شنونده
مباحثی است که هیچ‌گونه جایگاهی در سیاست‌گذاری وزارتخانه‌اش ندارد.
وزیر نیرو در مراسم گشایش این نمایشگاه با
اشاره به آماری تکان‌دهنده می‌گوید که حدود ۷۹درصد از منابع
تجدیدپذیر آب از سال ۳۵ تاکنون از بین رفته است و یکی از مهم‌ترین علل آن عرضه آب
مفت بوده است! به گفته حمید چیت‌چیان در شرایطی که بیشتر خانواده‌های ایرانی
ماهانه ۱۰هزار تومان هزینه برای آب مصرفی‌شان می‌پردازند یک ایرانی به تنهایی
حاضر است تا ۱۰۰هزار تومان هم برای قبض موبایل خود بپردازد. او همچنین اعلام می‌کند سدسازی بی‌رویه به‌عنوان یکی از متهمان ردیف اول خشکسالی
مطرح شده است اما دولت یازدهم بدون توقف پروژه‌های سدسازی ضرورت احداث یا اصلاح
آنها را مورد بازنگری قرار می‌دهد.
نمایشگاهی متفاوت و کوچک
حالا نمایشگاه فناوری‌های ملی آب، خاک و
محیط‌زیست با تلاش معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری آمده است تا ایده‌های علمی و
ابتکاری خود را برای بحران منابع پایه کشور عرضه کند. در یک نگاه کلی نمایشگاه
خلاصه و مفید به نظر می‌رسد. نه آن غرفه‌آرایی‌های
پر زرق و برق نمایشگاه‌های تجاری به چشم می‌آید و نه از بازاریاب‌ها خبری است. این‌جا
هنوز بین تبدیل ایده علمی به ثروت فاصله زیادی وجود دارد. فاصله‌ای که از نگاه
شرکت‌کنندگان نمایشگاه نیز دور نمانده است. یک میز کوچک، یکی دو ماکت و یک استند
که چکیده‌ای از ایده‌ها روی آن نگارش شده است، خلاصه مفیدی از یک نمایشگاه
اختراعات ملی در حوزه آب و خاک و محیط‌زیست است. در لابه‌لای راهروهای نمایشگاه
گاهی مخترعان بسیار جوانی نظرت را جلب می‌کنند که هنوز دوره تحصیلات آکادمیک را به
پایان نبرده‌اند. بهرامی دبیر جشنواره توضیح می‌دهد که از بین ۴۷۰مورد طرح ثبت‌نام
شده ۲۵۰ طرح زیر نظر یک کمیته علمی ۳۰ نفره برای شرکت در نمایشگاه انتخاب شده است.
معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری غرفه‌ها را به صورت رایگان به مخترعان واگذار
کرده است و با دعوت از بانک کشاورزی، صندوق نوآوری و شکوفایی و یکی دو موسسه مالی
دیگر تلاش کرده است توجه آنها را به سرمایه‌گذاری روی ایده‌های نمایشگاه جلب کند.
بخش خصوصی واقعی با اقتصاد علم شکل می‌گیرد
دقایقی پیش از آغاز به کار نمایشگاه سورنا
ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری پشت تریبون قرار می‌گیرد. ستاری اقتصاد نفت‌محور
را با اصطلاح «فرهنگ نفتی» مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌گوید: همیشه با خودم فکر
می‌کردم چگونه کشوری که تنها در حکم صخره‌ای میان اقیانوس است توانسته است جزو ثروتمندترین‌های
جهان باشد اما ما با این همه ثروت، فقیریم؟! جواب تنها در یک جمله خلاصه می‌شد:
ایرانی‌ها به اقتصاد تفکر اهمیت نمی‌دهند. ما برای توسعه منابع‌مان را نشانه‌گیری
کردیم و آن‌قدر از نفت، خاک و آب استفاده کردیم که حالا طبیعت دارد انتقام سنگینی
را از ما می‌گیرد. این در شرایطی است که کشورهای پیشرفته برای درآمدزایی پژوهش و ایده
را به‌عنوان منابع خود در نظر گرفته‌اند.
ستاری تأکید کرد: ما نیازمند این هستیم که
تفکر، دانش و ایده‌مان را روی یک پلتفرم اقتصادی بنشانیم و تا این موضوع اتفاق نیفتد
و اشتغال و کسب‌و‌کار و درآمدمان متکی به منابع ملی باشد، بخش خصوصی واقعی شکل نمی‌گیرد.
به همین منظور معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری برای تبدیل ایده‌های علمی به ثروت
سیاست‌هایی در نظر گرفته است که ازجمله آن می‌توان به معافیت مالی و گمرکی و وام‌های
کم‌بهره برای شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد.
آب را مفت عرضه کرده‌ایم
حمید چیت‌چیان وزیر نیرو نیز با برشمردن
خلاصه‌ای از وضع آبی کشور تأکید کرد: در سال ۱۳۳۵ میزان آب تجدیدپذیر به ازای هر
ایرانی ۶هزار و ۹۰۰ مترمکعب بوده که در حال‌حاضر میزان این سرانه به کمتر از ۱۵۰۰
مترمکعب برای هر نفر رسیده است. این در شرایطی است
که از آن سال تاکنون شمار جمعیت کشور چند برابر شده است و نیاز به آب و تولید غذا
برای این جمعیت بیشتر شده است.
او با تأکید بر این‌که ایران در یک اقلیم
خشک و نیمه خشک واقع شده است، گفت: حتی اگر بحران آب کشور با بارش کافی و برنامه‌ریزی‌های
کارشناسانه رفع شود به دلیل موقعیت جغرافیایی کشور ناچاریم در زمینه مصرف آب به یک
برنامه‌ریزی علمی و دقیق برسیم.
وزیر نیرو توضیح داد: یکی از گرفتاری‌های
ما عرضه آب مفت بوده است. آب تا امروز بسیار ارزان عرضه شده و همین به بی‌مبالاتی
در استفاده از آن منجر شده است، به‌طوری که درحال حاضر ۷۲درصد خانواده‌های ایرانی
برای آب شرب مصرفی ماهانه کمتر از ۱۰هزار تومان می‌پردازند. این در شرایطی است که
هر فرد و نه یک خانواده، برای استفاده از خدمات مخابرات و موبایل ماهانه تا ۱۰۰هزار
تومان هم هزینه می‌کند. بنابراین تا اقتصاد آب درست نشود منابع آبی به صورت بهینه
استفاده نخواهد شد. چیت‌چیان در ادامه اعلام کرد: بزرگترین مصرف‌کننده آب
بخش کشاورزی است اما این به آن معنا نیست که با بروز بحران خشکسالی، قرار است
میزان تولید در این بخش تحت‌الشعاع قرار گیرد. این به آن معناست که استفاده از
منابع در بخش کشاورزی باید به صورت بهینه و اقتصادی باشد. آبیاری تحت فشار، آبیاری
زیر سطحی، توسعه کشت پاییزه و کشت دیم، یکپارچه‌سازی اراضی و کشاورزی حفاظتی شماری
از این راهکارها هستند که در برخی موارد مانند آبیاری زیر سطحی نه‌تنها مصرف آب تا
یک‌چهارم کاهش پیدا می‌کند که حجم محصول تولیدی را به چند برابر افزایش می‌دهد.
پروژه‌های سدسازی بازنگری می‌شود
پس از انجام مراسم افتتاحیه، معاون علمی و
فناوری رئیس‌جمهوری و وزیر نیرو مشغول بازدید از نمایشگاه شدند. غرفه‌دارها دور
وزیر و معاون رئیس‌جمهوری اجتماع می‌کنند و رقابت برای توضیح دستاوردها آن‌قدر
بالا می‌گیرد که جمعیت خبرنگاران اوت می‌شود! یکی درباره آب شیرین‌کن ارزان‌قیمت
توضیح می‌دهد و دیگری درباره کنتور هوشمند کنترل مصرف آب کشاورزی… پژوهشگری از
تولید ۲۸ روزه کمپوست با وزیر حرف می‌زند و فرد دیگری عملکرد دستگاه تصفیه پساب خانگی
را به‌نمایش می‌گذارد. در این ماراتن عجیب و تمام‌نشدنی خبرنگاران پراکنده می‌شوند
و وزیر نیرو حاضر می‌شود دقایق کوتاهی را به روزنامه شهروند اختصاص دهد. حالا
علاوه بر کشاورزی یکی دیگر از متهمان بزرگ خشکسالی سدسازی بی‌حساب و کتاب در کشور
است. حمید چیت‌چیان با تأیید این موضوع، از برنامه وزارت نیرو برای کنترل سدسازی می‌گوید: سدسازی بی‌رویه موجب افزایش تبخیر منابع آبی شده است ضمن این‌که
عمده آب پشت سدها صرف فعالیت‌های کشاورزی می‌شود. این موضوع سبب شده است علاوه بر
تشدید کم‌آبی، آب مورد مصرف در بخش کشاورزی نمک و سموم موجود در خاک را شسته و به
سایر منابع آبی انتقال دهد که نتیجه این اتفاق شورتر و آلوده‌تر شدن آب‌های موجود
است. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید در برنامه‌ریزی‌های فعلی مورد
توجه قرار گیرد وضع پروژه‌های سدسازی است.
وزیر نیرو ادامه داد: وزارت نیرو در دولت
یازدهم بازنگری پروژه‌های در دست احداث سدها را ضروری می‌داند و به همین دلیل تمام
پروژه‌هایی که از قبل برنامه‌ریزی شده‌اند دوباره مورد ارزیابی و کارشناسی قرار می‌گیرد.
این موضوع به این معنی نیست که سدسازی متوقف می‌شود بلکه با توجه به اهمیت پروژه و
وضع منطقه ممکن است ادامه احداث سدی متوقف شود یا از ارتفاع آن کاسته شود و یا این‌که
احداث آن بدون مانع تشخیص داده شود اما در یک توضیح کلی باید بگویم که این
وزارتخانه با توجه به موضوع خشکسالی تمام پروژه‌های برنامه‌ریزی شده برای ساخت
سدها را مورد بازنگری قرار می‌دهد.
نمایشگاه برای جلب
سرمایه‌داران موفق نبود
اما از مسئولان که
بگذریم گپی کوتاه داشته‌ایم با برخی از شرکت‌کنندگان در نمایشگاه. بهنام کرمی عضو
هیأت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با تصفیه‌کننده پساب‌های خانگی به نمایشگاه
آمده است. او می‌گوید شهرداری تهران برای آبیاری چمن‌ها و فضای سبز سالانه ۹۰۰
مترمکعب آب مصرف می‌کند که این آب را از چاه و منابع آب زیرزمینی تأمین می‌کند.
حالا با همکاری معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری توانسته‌ایم این ارگان را قانع
کنیم که به جای بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی، با خرید چند دستگاه تصفیه پساب فاضلاب
خانه‌های حاشیه فضای سبز را تصفیه کرده و برای آبیاری چمن‌ها و فضای سبز شهری مورد
استفاده قرار دهد. او سطح کیفی نمایشگاه را در حد متوسط ارزیابی می‌کند می‌گوید: هنوز تا تجاری‌سازی دستاوردهای علمی عرضه شده در نمایشگاه فاصله
زیادی داریم. زیرا نمایشگاه در ایران مفهوم و استانداردهای جهانی را ندارد. در
نمایشگاه‌های جهانی صاحبان ایده‌ها و اختراعات قراردادهای متعددی با سرمایه‌داران
به امضا می‌رسانند این در شرایطی است که در نمایشگاه‌های ایران صرفا ویترینی ایجاد
می‌شود که عده‌ای مخاطب غیرهدف از آن بازدید کنند. مخاطبانی که هیچ نقشی برای
تجاری‌سازی ایده‌ها ایفا نمی‌کنند.
کرمی ادامه می‌دهد: بهتر بود مجریان
برگزاری نمایشگاه برای جلب سرمایه‌گذاران تلاش بیشتری به خرج می‌دادند تا نمایش
این دستاوردها به عقد قراردادهای تجاری منجر شود، نه این‌که عده‌ای به صورت نمادین
از نمایشگاه بازدید کنند یا سفارش‌های کوچک خانگی توسط مخاطبان عام به صاحبان
فناوری عرضه شود. همین موضوع موجب شده است که بسیاری از مخترعان ما در نمایشگاه‌های
داخلی شرکت نکرده و دستاوردهایشان را برای تجاری‌سازی به نمایشگاه‌های خارج از
کشور عرضه کنند. مهدی‌زاده دیگر شرکت‌کننده نمایشگاه که عنوان بانک آب را
برای اختراع خود برگزیده است، درباره انتظاراتش از نمایشگاه به «شهروند» می‌گوید:
عمده تلاشی که برای تجاری‌سازی ایده‌ها انجام شده است جلب نظر برخی موسسات مالی
برای حضور در نمایشگاه است که این موسسات حاضرند کمک‌های خود را به صورت وام در
اختیار صاحب ایده قرار دهند اما تبیلغات برای حضور سرمایه‌داران و بازرگانان
تجهیزات آب و خاک و محیط‌زیست انجام نشده است.
گفتنی است نمایشگاه فناوری‌های ملی آب،
خاک و محیط‌زیست از ۲۳تا ۲۶ خردادماه در مصلای تهران دایر است.
