طرح نور در شب و معماری شبانه یکی از موضوعات مهم در حیطه معماری، شهرسازی، طراحی و زیباسازی شهری است که برای اولین بار در سال ۱۹۳۰ میلادی در کشور آلمان و سپس در آمریکا در نماهای شهری اجرایی شد.
;
گروه معماری و دکوراسیون- در سال ۱۹۷۳ کاربرد این طرح در ساختمان‌ها به اوج خود رسید و در دنیا به اجرا درآمد. در همان سال‌ها در کشورهای آسیایی مثل هند و سنگاپور نیز طرح معماری شب، ابتدا در ساختمان‌ها اجراشد و سپس به نماهای شهری گسترش یافت.
اخیرا قرار است این سبک از معماری، توسط معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری منطقه و با مشارکت مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران برای نخستین بار در قالب طرحی در پایتخت اجرایی شود. به گفته رئیس انجمن مفاخر معماری ایران، با وجود اینکه هنوز در ایران اقدامات قابل‌‌توجهی در این زمینه انجام نشده، اما چشم‌انداز خوبی برای آن متصور است. علیرضا قهاری معتقد است: «تاکنون فقط بنا بر سلیقه کارفرمایان یا شهرداری به نورپردازی ساختمان‌ها در شب توجه شده و این امر باید جزء ضوابط و قوانین مدون شهرسازی باشد.» گفت‌وگوی خبرنگار شبکه اطلاع رسانی صنوف مسکن ایران «صما» را با ایشان می‌خوانید.
ارزیابی شما از اجرای طرح معماری شبانه در تهران که به تازگی از سوی شهرداری اعلام شده است، چیست؟
البته همان‌طور که ما معماری روزانه نداریم، به نظر می‌رسد که کاربرد عبارت «معماری شبانه» چندان متعارف نیست و باید معادل دقیق‌تری استفاده کنیم. برای این منظور، نورپردازی شبانه یا نورپردازی در شب عنوان مناسب‌تری است. این مقوله بیشتر به منظر شهری مربوط است و امیدواریم که مسئولان و طراحان، نه‌تنها در تهران بلکه این طرح را در تمامی شهرهای کشور اجرایی کنند. در حال‌حاضر، در بسیاری از شهرها این مورد جا افتاده و با روشن کردن چراغ‌های برخی ساختمان‌ها (نورپردازی ساختمان) و یا با تاباندن نور به بدنه ساختمان‌ها توسط پروژکتورها و دستگاه‌های موجود، تصاویر زیبایی ایجاد می‌کنند. اخیرا برخی ساختمان‌ها ازجمله بنای میدان آزادی یا برج میلاد در تهران از چنین نورپردازی برخوردار شده است. بعضا بخش خصوصی هم در ساخت و سازهای خود به این مسئله توجه می‌کنند. همچنین برخی از ساختمان‌هایی که در اختیار سازمان میراث فرهنگی است، در شب نورپردازی می‌شود.
;
با توجه به افزایش هزینه‌های انرژی پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، آیا به نظر شما اجرای چنین طرحی که مستلزم صرف انرژی بسیاری است، جزء ضرورت‌هاست؟
همان‌طور که کاشت درخت و ایجاد فضاهای سبز در شهر به زیباسازی شهر کمک می‌کند و البته ایجاد آنها هم به صرف هزینه نیاز دارد، نورپردازی هم به عنوان موردی موثر در زیباسازی شهر نیازمند صرف هزینه است. در این راستا، کاهش هزینه‌ها وابسته به استفاده بهینه از انرژی است. یعنی باید دستگاه‌هایی با کمترین مصرف انرژی به کار گرفته شوند. اما در هر حال صرف هر هزینه‌ای برای زیباسازی شهر مورد قبول است.
;
یکی از نقایص معماری و شهرسازی این است که طراحی‌ها با احتساب نور خورشید انجام شده و به محض تاریک شدن هوا زیبایی شهرها دیگر قابل مشاهده نیست. آیا با نورپردازی در شب می‌توانیم این نقص را برطرف کنیم؟
خیر. این اقدام کافی نیست. یعنی اگر در زمان طراحی ساختمان‌ها بتوانیم به فکر نمایش آنها در شب باشیم، می‌توانیم از برخی امکانات طبیعی استفاده کنیم و با صرف حداقل هزینه به این هدف دست یابیم. به ویژه اگر این نورپردازی با استفاده از انرژی خورشیدی انجام بگیرد. یعنی نور روز کمک می‌کند که نور شب را هم در اختیار داشته باشیم. فقط لازم است که توسط پنل‌های خورشیدی یا سایر فناوری‌ها این امر را در ساختمان‌ها پیش‌بینی کنیم.
;
در سایر کشورها از چه زمانی به نورپردازی شبانه پرداخته شده است؟
به طور دقیق نمی‌توان این موضوع را بیان کرد. اما از زمان مطرح شدن موضوع زیبایی‌شناسی شهر و شهر زیبا، مسئولان و سازندگان و مردم همواره به دنبال ابزاری برای نشان دادن زیبایی‌ها بوده‌اند و برای این منظور با رنگ‌آمیزی، تغییر نمای ساختمان یا نورپردازی در شب این کار را انجام می‌دادند.
;
کدام کشورها در این زمینه موفق عمل کرده‌اند و کشور خودمان را از نظر توجه به این موضوع در چه سطحی ارزیابی می‌کنید؟
اکثر کشورهای اروپایی و آمریکایی در این زمینه اقدامات چشمگیری انجام داده‌اند. متاسفانه در ایران در حد بسیار ناچیزی به این مورد توجه شده است. اما در صورت افزایش توجه به این موضوع می‌توانیم برای پیشرفت آن در آینده امیدوار باشیم. بنابراین لازم است که معماران هم در طراحی‌های خود بهنورپردازی ساختمان‌ها در شب توجه کنند یا کارفرمایان از معماران بخواهند که در طراحی ساختمان‌ها، نمایش ساختمان‌ها در شب را نیز مورد توجه قرار دهند تا علاوه بر تاثیرگذاری در زیبایی نمای ساختمان‌ها، شب را هم از حالت سوت و کوری خارج کنند.
;
آیا در این زمینه نیازمند تدوین ضوابط خاصی هستیم؟ ;
در ضوابط شهرسازی چنین موردی پیش‌بینی نشده و قوانین مرتبطی در این باره نداریم. در واقع تاکنون بنا بر سلیقه کارفرما یا شهرداری به نورپردازی ساختمان‌ها در شب توجه شده و این امر باید جزء ضوابط و قوانین مدون شهرسازی باشد تا طراحان در طراحی‌های خود ملزم به اجرای آن باشند. مثلا در گذشته نمای ساختمان‌ها چندان مهم نبود، ولی اکنون سازندگان و طراحان به نماسازی در بهترین حالت توجه می‌کنند.
;
آیا از نظر روانشناختی، نورپردازی در شب می‌تواند تاثیرات مثبتی بر شهروندان داشته باشد؟
قطعا همین‌طور است. هر چه بتوانیم شهر را چه در شب و چه در روز زیباتر کنیم، به بهبود وضعیت روحی و روانی شهروندان کمک کرده‌ایم. البته فقط نباید به نورپردازی در شب توجه شود. بلکه در روز هم احتیاج به چنین تغییری در نمای شهر یا منظر شهری داریم.
