نخستین وزیر راه ایران چه کسی بود
آن چه در این بخش به آن می پردازیم نگاهی به زندگی نخستین وزیر راه در تاریخ ایران است. فردی که شاید بیش از همه به عنوان یک نظامی شناخته شده باشد. سرلشگر کریم بوذرجمهری که امروز هم خیابان پانزده خرداد یادگاری از اقدامات اوست.
;
سال ۱۳۰۸ مجلس وقت قانونی را از تصویب گذراند که بر اساس آن وزارتی که تا پیش از آن به نام وزارت فواید عامه نام داشت منحل و دو وزارتخانه جدید به جای آن تاسیس شد. نخست وزارت اقتصاد ملی و دیگری وزارت طرق و شوارع بود که کمی بعد به وزارت راه تغییر نام پیدا کرد و در دهه ۵۰ عنوان ترابری نیز بر آن افزوده شد. این وزارت خانه پس از مدتی و با تاسیس وزارت مسکن بخشی از وظایف خود را به این وزارتخانه منتقل کرد. اما پس از سالها بار دیگر به وضعیت ابتدایی خود بازگشت و بار دیگر وزارت طرق و شوارع متولد شد. با این تفاوت که امروز به نام وزارت راه وشهرسازی شناخته می شود و وظایف آن کمی گستردهتر شده است.
آن چه در این بخش به آن می پردازیم نگاهی به زندگی نخستین وزیر راه در تاریخ ایران است. فردی که شاید بیش از همه به عنوان یک نظامی شناخته شده باشد. سرلشگر کریم بوذرجمهری که امروز هم خیابان پانزده خرداد یادگاری از اقدامات اوست.
سرلشکر کریم آقا بوذرجمهری از جمله کسانی بود که رضاشاه فوق‌العاده به او اعتماد داشت. بعضی مشاغل مهم وی در قشون متحدالشکل عبارت بودند از: رئیس اداره نقلیه قشون، فرمانده تیپ پیاده مرکز، وزیر فوائد عامه و رئیس املاک سلطنتی. وی برای مدتی نیز شهردار تهران بود. کریم آقا قبل از دخول در قشون به مشاغل آزاد سرپائی اشتغال داشت. مدتی در نطنز، موطن خود، و بعد در کاشان به خشت‌‌مالی و ناوه‌کشی مشغول بود.
بوذرجمهری در اوائل مشروطه به تهران آمد و به عنوان سرباز ساده به استخدام قزاقخانه درآمد. از قضا در گروهان شصت تیر که فرماندهی آن را سلطان رضاخان سوادکوهی برعهده داشت، با سمت توبره‌کش به خدمت گمارده شد. کریم آقا مردی صمیمی و پرکار بود و مورد توجه رضاخان قرار گرفت. به طوریکه تا کودتای ۱۲۹۹ همیشه در کنار رضاخان قرار داشت. مدتی انباردار و زمانی جامه‌دار سرتیپ رضاخان بود و مقارن کودتا درجه نایب اولی داشت. پس از کودتا به درجه سلطانی رسید و مسئول زندان قصر شد. سپس ظرف دو سال چهار درجه ترفیع گرفت. به طوریکه در ۱۳۰۳ به درجه سرهنگ تمامی رسید و چندی فرمانده فوج پیاده بهادر بود. وقتی سرتیپ شاه‌بختی در جنگهای لرستان در تنگ زاهدشیر محاصره شده بود، سردار سپه کریم آقا را مامور نجات او کرد. فوج پیاده بهادر چندین بار در جنگهای لرستان شرکت جست و وظایف جنگی خود را به نحو احسن انجام داد، به طوری که به وی نشان ذوالفقار دادند.
در فروردین ۱۳۰۷ رضاشاه به او درجه سرتیپى اعطا نمود. وى در آن تاریخ همچنین شهردار تهران و فرمانده تیپ بود. در اواسط ۱۳۰۸ در کابینه حاج مخبرالسلطنه هدایت، وزیر فوائد عامه شد . اما این مقام چندان دوامی نداشت و بوذرجمهری با انحلال وزارت فواید عامه مامور تشکیل وزارت طرق و شوارع شد. او در این راستا اقداماتی نیز انجام داد که یکی از نشریات از آنها چنین یاد می کند: «در این چند روزه آقای سرتیپ بوذرجمهر، وزیر طرق، مشغول مطالعه و تشکیلات وزارتخانه بوده اند. اخیرا تشکیلات وزارتخانه را داده و ادارات وزارت خانه را به طریق ذیل پیش بینی و احکام لازمه را صادر و ابلاغ نموده اند…»
او چندی بعد این وظیفه را به تقی زاده سپرد. چنانکه در منابع آمده است: «قبل از ظهر امروز آقای تقی زاده، وزیر طرق و شوارع، به اتفاق آقای سرتیپ بوذرجمهری، وزیر سابق وزارت طرق، در وزارتخانه حضور به هم رسانیده و پس از مدتی مذاکره در امور وزارتخانه، آقای بوذرجمهر کلیه روسای وزارتخانه را به آقای تقی زاده معرفی نموده و مراسم تودیع را به عمل آوردند.»
بوذرجمهری که پیش از این کفالت بلدیه یا شهرداری تهران را بر عهده داشت، این بار ریاست شهرداری تهران را بر عهده گرفت. وی مدت ده سال متصدی شهردارى تهران بود. در این مدت در بازسازى، نوسازى و زیباسازی شهر تهران زحمات زیادى متحمل شد. احداث خیابانهاى متعدد، سنگفرش و آسفالت آنها، احداث میادین متعدد و ایجاد فضاى سبز و درختکارى در تهران و ساختن بناهاى عمومى از جمله کارهاى اوست. بوذرجمهری سهم عمده‌ای در مدرنیزه کردن تهران بین سال‌های ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ داشته است. پس از کناره گیری کریم آقا و به پاس فعالیت‌های او، یکی از خیابانهای بزرگ تهران آن روز که از جلوی بازار عبور می‌کرد را به نام وی نامگذاری کردند.
پس از استعفاى رضاشاه، افکار عمومى در بدگویى و انتقاد از او و همکارانش راه افراط را پیمود. بوذرجمهرى بیش از همه مورد انتقاد بود و نسبتهاى زیادى به او مىدادند. ولى آنچه مسلم است وى مردى کمسواد و عامى ولى جدى و کارى و مبتکر بود.
