بلند مرتبه سازی و تاریخچه آن
تا قبل از قرن ۱۹، بناهای مرتفع منحصر بودند به عبادتگاهها، اهرام، قلعهها، آمفی تئاترها، مسجدها و کلیساها که مظهر قدرت و ایمان به شمار می رفتند. در رم باستان در ساختمانهای بلند از مصالح بتنمانند در ساخت و سازها استفاده می شده که بهترین نمونه آن در بنای مشهور پانتئون در رم است.
;
با گسترش روزافزون جمعیت و رشد آن در سراسر جهان که تقاضای روز افزون مسکن را به دنبال داشته است، انسان نیز با شیوههای گوناگون سعی کرد تا این نیاز را برآورده سازد. از جمله این شیوهها تمایل به برج سازی ;است. ;این پدیده را می توان یک پدیده اساسی در شهرسازی کنونی به شمار آورد. مقتضیات امروز، به ویژه افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی، دست اندرکاران را واداشته است تا برای استقرار جمعیتی افزونتر در محدوده های شهری، ایجاد ساختمانهای بلندمرتبه و یا به عبارت دیگر، رشد عمودی شهرها را ترویج دهند.
کشور ما نیز مانند سایر نقاط دنیا، با انگیزه صرفه جویی در مصرف زمین به ساختمانهای بلندمرتبه روی آورده است. اما تجاربی که دارندگان تکنولوژی بلند مرتبهسازی از سر گذراندهاند در ایران وجود ندارد و شرایط و نظامات لازم برای آن فراهم نشده است.
تاریخچه ساختمانهای بلند در جهان
تا قبل از قرن ۱۹، بناهای مرتفع منحصر بودند به عبادتگاهها، اهرام، قلعهها، آمفی تئاترها، مسجدها و کلیساها که مظهر قدرت و ایمان به شمار می رفتند. در رم باستان در ساختمانهای بلند از مصالح بتنمانند در ساخت و سازها استفاده می شده که بهترین نمونه آن در بنای مشهور پانتئون در رم است.
رومیها حتی ساختمانهای ۱۰ طبقه را از چوب می ساختند. قرنهاست که اعراب در شهرهای خود برج سازی می کنند و خانه هایی را تا ارتفاع ۳۰ متر و ۸ طبقه صرفا با خشت خام بالا می برند. اما در اروپای سدههای میانه، مصالح رایج برای احداث ساختمانهای بلند سنگ، آجر و اسکلت چوبی برپا شده با مصالح بنایی بود.
با آغاز قرن ۱۹، رفته رفته اسکلت فلزی جای سازه بنایی سنگین را در ساخت بناهای چند طبقه گرفت. همزمان با انقلاب صنعتی که شهرنشینی و رشد شتابان جمعیت را به همراه آورد، انبوه سازی مسکن رواج یافت. پیشرفت تکنولوژیک بدون رشد علمی میسر نبود. بنابراین اولین دانشگاه فنی در سال ۱۷۴۷ در پاریس پایه گذاری شد. اختراع آسانسور محدودیت ارتفاع ساختمان به ۵ طبقه را از بین برد. اولین آسانسور امن را الیشااوتیس در سال ۱۸۵۴ در نمایشگاه نیویورک عرضه کرد. به طور کلی دوره تحول در ساخت ساختمانهای بلند مرتبه را می توان در چند دوره تقسیم بندی کرد.
۱- تحول اولیه از سال ۱۸۸۰ تا ۱۹۰۰ در شیکاگو: ساختمانهای بلوکمانند که تا ۲۰ طبقه هم میرسید. اینگونه ساختمانها که بامی مسطح و حجمی مکعب مستطیل داشتند باید در بافت شهری جا می افتاد.
۲- احداث برجهای سر به فلک کشیده در نیویورک: در نیویورک آسمانخراشها به صورت نشانههای شهری درآمدند. از سال ۱۹۲۵ تا جنگ جهانی دوم برجها شکلی پلکانی داشتند.
۳- تحول آسمانخراشها با مدرنیسم رقم می خورد. استخوان بندی و پوسته شفاف ساختمان کاملا در معرض دید ناظران بود. به عبارتی دیگر تکنولوژی تا سطح هنر ارتقا یافت. مهندسی احداث ساختمانهای بلند در این دوره تحولی دوباره یافت. نظامهای سازه ای کارآمدی به وجود آمد که به یاری آنها مرتفع ترین بناهای جهان در دهه ۱۹۷۰ سربرآوردند.
۴- معاصرترین دوره ساخت آسمانخراشها، همزمان با پیدایش پست مدرنیسم و مدرنیسم شکل گرفت که در راستای رفع نیازهای انسان مدرن است.
تاریخچه ساختمانهای بلند در ایران
اگر چه مدرنیسم در سالهای حکومت پهلوی اول در مفهوم کاربردی آن به ایران راه یافت، اما بلندمرتبهسازی کمی از این قافله عقب ماند. به طوری که نخستین ساختمان بلند با آسانسور تهران را مهندس خانشقاقی در سالهای ۳۰-۱۳۲۸ ساخته است. در سالهای ۴۱-۱۳۳۹ در محل تقاطع خیابان فردوسی و جمهوری ساختمان تجاری ۱۶ طبقه ای به نام ساختمان پلاسکو متعلق به القانیان ساخته شد که طراحان آن اسرائیلی بودند. این اولین ساختمان بلند با اسکلت فلزی در ایران بود. دو سال بعد ساختمان تجاری ۱۳ طبقه آلومینیوم نیز با اسکلت فلزی در خیابان جمهوری با سرمایه القانیان ساخته شد. از جمله ساختمانهای شاخص بلند در تهران در سالهای دهه ۴۰، ساختمان بانک کار در خیابان حافظ بود که آقای فرمانفرمائیان آن را طراحی کرده بود.
نخستین مجموعه بلندمرتبه مسکونی در تهران مجموعه بهجت آباد بود که در سالهای ۴۹-۱۳۴۳ بین خیابانهای حافظ و ولیعصر ساخته شد. پس از تصویب ماده صد اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم، مصوب ۱۳۴۵، ساخت مجتمع مسکونی سامان در ۲۰ طبقه در ضلع شمالی بلوار کشاورز در سال ۴۹ آغاز گردید. در این ساختمان برای نخستین بار از عناصر پیش ساخته استفاده شد.
در دهه ۵۰ ساخت مجموعههای مسکونی عمدتا در شمال و شمال غرب تهران رونق یافت. در همین دوره تعداد زیادی ساختمان بلندمرتبه با کاربردی تجاری و اداری در مناطق مرکزی و شمال تهران ساخته شد. با وقوع انقلاب اسلامی، بلندمرتبهسازی تقریبا به مدتی بیش از ۱۰ سال متوقف شد. موج جدید بلندمرتبه سازی در سالهای پایانی دهه ۶۰ در پی افزایش قیمت زمین در تهران و آغاز فروش تراکم از سوی شهرداری تهران آغاز شد و بخشهای شمال تهران و عمدتا مناطق ۱ و ۲ و ۳ شهرداری را درنوردید. رونق برجسازی خصوصی ظاهرا ارگانها و نهادهای دولتی نظیر بنیاد مستضعفان را هم تشویق به برجسازی نموده است.
;
