عنوان «معماری‌اسلامی» غلط است / مصرف‌کننده، اثرگذارتر از معمار در حوزه ایمنی نما

یک معمار با اشاره به نقش نما در زمینه پایدارسازی و بهینه سازی مصرف انرژی در ساختمان گفت: یکی از ویژگی هایی که عامل دوام نما است و باید در طراحی نما مورد توجه قرار بگیرد، این است که به محیط اطراف خود پاسخ های مثبت بدهد.

هومن مرصعی در گفت‌وگو با «صما»، تاکید کرد: این همان موضوعی است که گذشتگان ما آن را رعایت می‌کردند و اگر امروز ما آثاری با قدمت بالای ۲۵۰۰ سال داریم، ناشی از این است که این آثار تاریخی به محیط اطراف خود پاسخ‌های مثبت می‌دادند. یعنی در تقابل با طبیعت اطراف خود نبودند؛ به خوبی می‌شنیدند و در پاسخ به محیط، پاسخ‌های معمارانه مناسب می‌دادند. دراصل توجه به عناصر چهارگانه بود که ماندگاری نما را تبیین می‌کرد.

 

نما باید به محیط اطراف پاسخ‌های مثبت بدهد

وی ادامه داد: این به آن معناست که نمای ساختمان باید به محیط خود و قابلیت های اقلیمی که در منطقه خودش وجود دارد، پاسخ درست بدهد و بتواند آنها را بشنود و نسبت به هر رویکردی عملکرد مناسبی را از خود به نمایش بگذارد. اگر غیر از این باشد، ما ماندگاری نخواهیم داشت و آثاری که تولید می کنیم، هم به لحاظ اقتصاد شهری و هم به لحاظ شکل نمایی به زودی دچار اضمحلال، تخریب و از بین رفتن می شود و نماهایی درست می شود که متاسفانه در شهرمان به وفور می بینیم و این نماها پاسخ مناسبی را به محیط اطراف خود نداده اند.

مرصعی با ارائه یک مثال تصریح کرد: به طور نمونه بحث نورگیری در کشوری مانند ایران که در فصول گرم با تابش شدید آفتاب و برعکس در زمستان ها سرمای شدید مواجهیم، بسیار مهم است که زاویه نورگیری پنجره و ابعاد آن نسبت به محیط اطراف چگونه شکل گیری پیدا کند. شاید در کشورهای اروپایی که در اکثر روزها با هوای ابری روبه رو هستیم، این موضوع اهمیت ندارد که در کشور ما ایران تا این اندازه اهمیت پیدا می کند. از این رو توجه به مسئله تابش و ابعاد پنجره و سایبان ها، در تنظیم نور در فصول مختلف سال، خود یک نکته بسیار مهم است که طراحی نمای خوب از موضوعات اینچنینی نشئت گرفته می شود، نه صرفا یک مجسمه زیبایی که بخواهیم در سطح شهر تولید کنیم و بزک کنیم.

کارشناس مرمت و حفاظت خانه های تاریخی مشهد متذکر شد: توجه به این مسائل دوام نما را تامین می کند، به ماندگاری آن اصالت می بخشد و ما موفق می شویم که آثار خوبی در شهر خود داشته باشیم.

 

نما، فصل مشترک بین محیط بیرون و محیط داخل

وی درخصوص راهکارهای ارتقای ایمنی نمای ساختمان ها با توجه به فروریزش نما در اثر حوادثی نظیر زلزله،  آتش سوزی و… گفت: استفاده از مصالح بادوام و با اعمال حساسیت هایی درخصوص نحوه استفاده از نما، می توان ایمنی نما را ارتقا داد.

مرصعی با تاکید بر اینکه نما یک پوسته نیست؛ تصریح کرد: وقتی که نما تبدیل به یک پوسته شود و به عنوان یک پوسته روی عنصری چسبانده شود، نتیجه این می شود که نمی تواند به لحاظ کارکردی با فضاهای داخل خود ارتباط خوبی برقرار کند. درنتیجه نما به لحاظ ایمنی هم دچار مشکل می شود.

به گفته این معمار، نما باید بتواند کارکردهای درونی را به خوبی نمایش دهد و ارتباط بین درون و برون برقرار باشد و مخاطبان بتوانند از نمای خوب، حدس بزنند که داخل آن به چه صورت است. یعنی نمای یک ساختمان مسکونی باید فریاد بزند که مسکونی است و درجه ایمنی نمای یک ساختمان مسکونی باید بسیار بیشتر از نمای یک ساختمان اداری باشد.

وی اضافه کرد: نما فقط به عنوان یک پوسته زیبا مطرح نیست؛ بلکه به عنوان یک عنصر کاربردی در ارتباط مستقیم با آنچه که در پشت آن اتفاق می افتد، قرار دارد. نما فصل مشترک بین محیط بیرون و محیط داخل است و اگر بتواند این وظیفه خود را به عنوان فصل مشترک به خوبی انجام دهد، به لحاظ ایمنی هم پاسخ های بسیار خوبی داده است.

 

لزوم ارتقای فرهنگ ایمنی نما در حوزه مصرف

مرصعی با اشاره به ضرورت فرهنگ سازی در حوزه نما ادامه داد: در حوزه ایمنی نما آرشیتکت آنقدر تاثیرگذار نیست که مصرف کننده اثرگذار است. ما باید فرهنگ ایمنی را در حوزه مصرف توسعه دهیم. حتی اگر بهترین معماری به لحاظ ایمنی تولید شود اما مصرف کننده شأن استفاده از آن را نداشته باشد و یا به شیوه بد از آن استفاده کند، ممکن است منجربه فاجعه شود.

وی اضافه کرد: درنتیجه نحوه بهره برداری مهمتر از آن چیزی است که آرشیتکت تولید می کند و تغییراتی که بعضا در نماها بدون توجه به موضوعات زیباشناختی و عملکردی انجام می دهند، ممکن است اقدامات خطرناک و ضد ایمنی هم به همراه خود داشته باشد.

 

عنوان «معماری اسلامی» غلط است

مرصعی در عین حال درخصوص راهکارهای دستیابی به یک زیبایی‌شناسی همگون و متناسب با معماری ایرانی-اسلامی در منظر شهری گفت: ما با عملیات دستوری یا ترویجی نمی‌توانیم موضوعاتی را جا بیندازیم. عنوان معماری اسلامی عنوان صحیحی نیست و چنین تعریفی وجود ندارد.

وی یادآور شد: آن مفهومی که به خاستگاه معماری ایرانی-اسلامی برمی گردد، مربوط به سرزمین های اسلامی است؛ نه معماری اسلامی. یعنی مربوط به بستری است که با پیش زمینه ایدئولوژیک اسلامی توانسته تصورات معمارانه هم تولید کند. اما مفهوم آن به دنبال خود معماری اسلامی را نمی آورد.

مرصعی تشریح کرد: یعنی هرچند ممکن است ما از معماری سرزمین های اسلامی یا معماری ایرانی یا معماری مساجد سخن بگوییم، اما آن مربوط به زمین و بستر است. درواقع پیش از اینکه ما متمدن و شهرنشین شویم، اصلا خاستگاه معماری نداشتیم و کوچ نشین بودیم. به این معنا از وقتی زمین دار و شهرنشین و متمدن شدیم و سکنی پذیرفتیم، از آن موقع خصوصیات معمارانه تشکیل شد و از آنجا اشکال مختلف ایجاد شد.

کارشناس مرمت خانه های تاریخی مشهد خاطرنشان کرد: لذا وقتی از معماری اسلامی حرف می زنیم، معماری کشورهایی مانند عربستان، عراق، لیبی و کشورهای آفریقای شمالی هم اسلامی است و اینها ربطی به معماری ما پیدا نمی کند.

مرصعی تاکید کرد: اگر با چنین گفتمان هایی به دنبال ایجاد خاستگاه فرهنگی و تولید یک دیالوگ مستقیم فرهنگی هستیم که مردم یا جامعه ترویج به استفاده از گونه خاصی از نما شوند، باید دقت کنیم تا لغت سوزی نشود. چون اگر به خوبی از این لغات استفاده نشود، چه بسا آن اصالت و مفهوم واقعی خود را هم از دست می دهد.