یکی از قدیمیترین بناهایی که در منطقه شمیران وجود دارد، کاخ صاحبقرانیه است. این بنا کاخ به لحاظ معماری و تاریخی بسیار اهمیت دارد. هر چند باغ بزرگی در جنوب آن قرار داشته که پارک نیاوران فعلی است.
این پارک در واقع باغ پیش روی کاخ صاحبقرانیه است و این بنا کوشک میان
این باغ محسوب میشد. صاحبقرانیه شاخصترین بنای تاریخی شمیرانات است. البته بناهای شاخص دیگری هم در این منطقه وجود دارد، اما به لحاظ
قدمت، عمر کوتاهتری از صاحبقرانیه دارند. از منظر معماری داخل بنا نمونههای
شاخصی از معماری دوره قاجار وجود دارد.
یکی از قدیمیترین آثار در زمینه گچ بری روی آینه، در این بنا قرار دارد.
نکات بسیاری وجود دارد که نشان از اهمیت این بنا دارد. علاوه بر ارزشهای تاریخی و
معماری این بنا، رویدادهایی هم که مربوط به این بنا هستند، اهمیت بسیاری در وقایع
تاریخی دارند، از جمله اینکه فرمان مشروطه توسط فتحعلیشاه در حیاط صاحبقرانیه امضا
شد. در نتیجه به لحاظ اهمیت رویدادهایی که در آن اتفاق افتادهاند هم این بنا واجد
اهمیت و ارزش است.
در مورد تغییراتی که در معماری این بنا در طول زمان اتفاق افتاده است،
در دوره پهلوی دوم و همزمان با تصمیم خانواده پهلوی مبنی بر تغییر محل استقرارشان
از سعدآباد به نیاوران در دهه ۴٠، تعمیرات و مرمتهای مفصلی در بنا انجام شد و در
دورهای این بنا مورد بهرهبرداری قرار گرفت. البته تا قبل از این اتفاق هم بنا بر
اثر کهولت صدمه دیده بود،
اما در این دوره صاحبقرانیه به صورت کامل مرمت شد و بعدها هم مرمتها
در چند مرحله ادامه داشت. نکتهای که باید مورد توجه قرار گیرد این است که باید از
یک بنای تاریخی پرستاری کرد. اینکه یک بار یک بنایی را مرمت کنیم و بعد رها کنیم،
مشکل موجود در بنا را حل نخواهد کرد. فراموش نکنیم که ابر و باد و مه و خورشید و
فلک در کارند که بنای تاریخی را فرسوده یا آن را تخریب کنند.
به همین دلیل همواره باید رسیدگی به این بناها مورد توجه باشد. در این
سالها به شکل متعارف این رسیدگی وجود داشت. اما اتفاقی که در حال حاضر در صاحبقرانیه
افتاده، مربوط به اتفاقاتی است که در ١۵- ١٠ سال اخیر در قسمت شمالی شهر تهران
واقع میشود. وضعیت زمین شناختی منطقه شمیرانات با توجه به جریانات آبی که زیر
زمین وجود دارد، اگر ما مستحبساتی در شهر ایجاد کنیم که دیوارههای شرقی و غربی در
زیر زمین ایجاد کند، در برابر جریان آب زیر زمینی مثل سد عمل میکنند و آثاری در
زمین پشت سر ایجاد میکند، ممکن است حفرههایی ایجاد کند. اینکه چه فعل و
انفعالاتی در زمینهای شمال تهران در حال وقوع است، موضوعی است که باید بررسی شود.
با احداث تاسیساتی مثل مترو و ساختمانهای بزرگی که دیوارههای بزرگ دارند
و همین طور بزرگراههایی که در این منطقه ساخته میشوند، رفتار طبیعی زمین تحت
تاثیر قرار گرفته و تغییر میکند و به همین دلیل است که ما باید نگران
بناهای تاریخی که در تهران و به خصوص در منطقه شمیران قرار دارند، باشیم.
ما میتوانیم ساختمانهای بسیاری بسازیم که ٢٠ سال بیشتر عمر نداشته باشند،
اما باید نگران آثار تاریخی با عمرهای طولانی باشیم و برای حفاظت این آثار تلاش
کنیم.