تعریف کریدورهای حمل‌ونقلی جادهای و توسعه کریدور محور
یکی از رویکردهای اصلی برنامه راهبردی وزارت راه و شهرسازی که طی سالهای ۹۲ تا ۹۶ مورد توجه قرار گرفته، توسعه بین المللی حملونقل است و در این راستا تلاش شده، علاوه بر تعریف کریدورهای جدید برای توسعه حملونقل بین المللی و ترانزیت کالا و مسافر، زیرساختهای مورد نیاز آن در داخل کشور نیز تامین شود.
برای درک صحیح اقدامات این وزارتخانه در راستای توسعه حملونقل بین‌المللی
و ترانزیت جادهای ابتدا باید از جایگاه و نقش ایران در عرصه ترانزیت بین‌المللی
تصویر صحیحی در ذهن داشت. بر همین اساس ابتدا باید دانست که نقش ایران در شبکه‌های
بزرگراهی بین‌المللی مانند شبکه‌های بزرگراهی آسیا چیست؟
نقش ایران در شبکه بزرگراهی آسیا
بزرگراه ۱ AH در ایران از بزرگراه اسلام
قلعـه ـ تایبـاد (۳۶) شـروع میشود و سپس، وارد بزرگراه تایبــاد ـ سنگ بست (۹۷)
میشود. ایـن مسیـر، پس از عبـور از بزرگراه سنگ بست-تهران (۴۴) وارد آزادراه
تهـران-تبریز (۲) شده و در پایان بزرگراه تبریز ـ بازرگان (۳۲) را پیش رو دارد تا
وارد کشور ترکیه شود. لازم به ذکر است هــدف اصلی از ایجاد شبکه بزرگراهی
آسیا، استفاده حداکثری از ظـرفیت بزرگراهی دو قاره اروپـا و آسیا و جلوگیری از
افزایش ساخت بزرگراههای جـدید است. همچنین ایجاد پایانه های حمل‌ونقلی و توسعه
توریسم میان کشورها، از مزایای بزرگراه آسیا به شمار میرود.
بزرگراه ۸ AH به طول ۴.۸۱۷ کیلومتر از
مرز بین روسیه و فنلاند شروع‌شده و به بندر امام در ایران منتهی میشود که هشتمین
بزرگراه مهم از کل شبکه بزرگراهی آسیا به شمار میرود. همچنین بزرگراه ۷۰ AH،
به طول ۴.۸۳۲ کیلومتر از مرز روسیه و اوکراین آغاز و به بندرعباس ختم میشود.
بزرگراه ۷۱ AH نیز به طول ۴۲۶ کیلومتر از منطقه دلارام در
افغانستان واقع در بزرگراه ۱ AH آغاز میشود و در منطقه
دشتک استان قزوین واقع در بزرگراه ۷۵ AH به پایان میرسد.
بزرگراه ۷۲ AH به طول ۱.۱۴۷ کیلومتر
تهران را به بوشهر متصل مینماید که با بزرگراههای ۱ AH، ۲ AH و ۸ AH
نیز هم مسیـر است. همچنین ۷۵ AH بزرگراه دیگری است که
تجـان در ترکمنستان را به منطقه آزاد چابهار واقع در بزرگراه ۵ AH
به طول ۱.۸۷۱ کیلومتر متصل میکند. عشق‌آباد در ترکمنستان
واقع در بزرگراه ۵ AH نیز با پیمایش مسیری به
طول ۱.۰۷۶ کیلومتر به شهر کرمان واقع در بزرگراه ۲ AH در ایران میرسد و
بزرگراه ۷۸ AH را تشکیل میدهند.
بزرگراه ۸۲ AH به طول ۱.۲۶۱ کیلومتر از
مـرز بین روسیـه و گرجستان آغاز میشود و در شمال شهر خوی واقع در آذربایجان غربی
در منطقهای بنام ایواوغلی در بزرگراه ۱ AH خاتمه مییابد. بزرگراه ۱
AH از توکیو ژاپن آغاز میشود و پس از عبور از
کشورهای چین، کـره، کشورهای جنوب شرق آسیـا، هندوستان، پاکستان، افغانستان و ایران
تا غـرب ترکیه و شهرهای استانبول و ادیرنه ادامــه مییابد و از مرز بلغارستان وارد
بزرگراه E۸۰ در شبکه بزرگراهی اروپا میشود.
پس از آشنایی با نقش ایران در شبکه بزرگراهی آسیا و نقاط اتصال آن با
سایر کشورها اقدام دیگری در راستای تعریف کریدورهای حمل‌ونقلی جادهای و توسعه
کریدور محور صورت گرفت عبارت است از پیگیری اصلاح حقوقی موافقت‌نامه عشق‌آباد و
برگزاری اولین اجلاس شورای هماهنگی موافقت‌نامه در تهران، همکاریهای گسترده با
سازمان همکاریهای اقتصادی، تلاش در جهت فعالسازی کریدور جادهای اسلامآباد-
تهران- استانبول (ITI) و کریدور جادهای
قرقیزستان- تاجیکستان- افغانستان- ایران (KTAI)، پیگیری انعقاد موافقت‌نامه
حمل‌ونقلی کشورهای حوزه دریای خزر، انجام هماهنگی‌های لازم جهت برگزاری
ششمین اجلاس شورای هماهنگی و هفتمین اجلاس گروه‌های کارشناسی کریدور حملونقل بین‌المللی
شمال- جنوب در دهلی‌نو.
افزایش همکاریهای بین‌المللی
یکی از رویکردهای اصلی وزارت راه و شهرسازی توسعه بین‌المللی حملونقل
با راهبرد افزایش همکاریهای بین‌المللی بود که می‌توان به امضا یادداشت تفاهم سه‌جانبه‌سازمان
راهداری و حملونقل جادهای، اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران،
اتحادیه IRUدر خصوص توسعه روابط حملونقل جادهای
با اتحادیه اروپا نام برد.
همه طرفهای این یادداشت تفاهم، برای فعالسازی و توسعه کریدورهای
حمل‌ونقلی شامل: جاده تاریخی ابریشم، کریدورهای چندوجهی تازه همچون موافقت‌نامه
چابهار، موافقت‌نامه عشق‌آباد، کریدور حملونقل بین‌المللی شمال-جنوب و کریدورهای
بین ج. ا.ایران و دیگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، همکاری میکنند. اتحادیه ایرو با
استقبال از پیگیری تصویب الحاق به موافقت‌نامه اروپایی حمل مواد خطرناک ADR﴾
ازسوی سازمان راهداری و حملونقل جادهای تأکید کرد تا آن زمان همه طرفها
باهدف ظرفیتسازی و آمادهسازی برای اجرای ADR مانند ایجاد یک کمیته ملی
شامل نهادهای ذی‌ربط همکاری کنند.
همچنین همه طرفها درباره پروژه توقفگاههای امن ایرو به‌منظور ارائه
اطلاعات مربوط به موقعیت توقفگاههای امن همکاری میکنند بدین منظور، سازمان
راهداری و حملونقل جادهای، اطـلاعـات مربوط به توقفگاههای امن جـادهای خود را
با ایـرو تبـادل میکند و ایـرو نیـز اطـلاعات دریافتی را به رایگان در تـارنمای
توقفـگاههای امن ایرو (Transpark Application) برای استفاده
رانندگان ناوگان بین‌المللی قرار میدهد.
کریدور چابهار
موافقت‌نامه کریدور ترانزیتی و حملونقل بین‌المللی چابهار در دی‌ماه
سال ۱۳۸۱ برابر با ژانویه سال ۲۰۰۳ میلادی در خصوص توسعه زیرساختهای حملونقل
ترانزیتی در قلمرو جمهوری اسلامی ایران، افغانستان و هند، موافقت‌نامه تأسیس
کریدور حملونقل و ترانزیت بین‌المللی (موافقت‌نامه چابهار) بین این سه کشور (طرفهای
مؤسس) در تاریخ ۰۳/۰۳/۱۳۹۵ در تهران و با حضور سران، به امضاء رسید.
این کریدور با توجه به نیاز افغانستان به‌عنوان کشور محصور در خشکی، برای دسترسی
به دریاهای آزاد و باهدف بهرهگیری از امکانات حملونقل زمینی و هوایی و امکانات
گمرکی بندر و منطقه آزاد و صنعتی چابهار به‌عنوان کانون (ها) توسعه همکاریهای
حمل‌ونقلیو ترانزیتی میان سه کشور، نسبت به توسعه و بهبود توانمندی‌ها جهت
تسهیل حملونقل و ترانزیت کالا و مسافر و بهره‌برداری از زیرساختهای موجود و
آتی مورد تأکید قرارگرفته است.
کریدور خلیج فارس-دریای سیاه
کریدور حملونقل بین‌المللی و ترانزیتی خلیج‌فارس– دریای سیاه با
ابتکار جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کریدور حملونقل چندوجهی از بنادر جنوبی
کشور آغاز و پس از عبور از مرزهای شمال کشور وارد کشورهای ارمنستان و آذربایجان میگردد
و سپس از این کشورها به بنادر پوتی و باتومی در گرجستان اتصال پیدا میکند.
این موافقت‌نامه که برای اولین بار بین چهار کشور منطقه در آسیا و
قفقاز با دو کشور از اتحادیه اروپا (بلغارستان و یونان) منعقد خواهد شد به تسهیل
حملونقل و افزایش تجارت در منطقه و توسعه روابط بازرگانی و اقتصادی کشورهای عضو
منجر و مسیر خلیج‌فارس– دریای سیاه به اروپا را به‌عنوان مسیر آلترناتیو و مناسب
در مقایسه با مسیرهای سنتی فعلی ایجاد خواهد کرد. نخستین نشست کارشناسی در تهران
(۳۱-۳۰ فروردین‌ماه سال ۱۳۹۵) با حضور نمایندگان کشورهای گرجستان، بلغارستان، ارمنستان
و یونان و نیز نمایندگان سازمانهای داخلی ج. ا.ا برگزار شد مقرر است آخرین دور از
مذاکرات کارشناسی برای نهایی شدن متن موافقت‌نامه در پایان مردادماه سال ۱۳۹۶ در
تفلیس- گرجستان تشکیل شود.
رومانی تقاضای خود را برای پیوستن به این کریدور به جمهوری
اسلامی ایران ارسال کرده و برخی کشورها ازجمله هند و عمان نیز علاقه نشان دادهاند.
موضوع گسترش حوزه جغرافیایی این کریدور در نشستهای متعاقب در سطوح مختلف مورد
مذاکره و بررسی قرار خواهد گرفت.
افتتاح و بهره‌برداری از پایانههای مرزی
پس از توسعه روابط و امضا موافقت‌نامه‌های ترانزیتی بین‌المللی یکی از
اقداماتی که باید به‌صورت سامانمند از سوی بخش حملونقل انجام شود؛ ایجاد و توسعه
پایانههای مرزی به‌عنوان محلی برای تخلیه و بارگیری و انجام امور مربوط به حملونقل
بین‌المللی کالا و ترانزیت است. با تأکید بر ساماندهی وضعیت مسافران در مرزهای
زمینی کشور و همچنین تسهیل تجارت، باید به خدمات پشتیانی قابل‌ارائه در مرزها و
پایانههای مرزی مانند پارکینگ، پمپ‌بنزین، بازارچه‌های مرزی و انبارداری توجه شود
و با توجه به حجم تبادلات اقتصادی و تجاری و وجود محدوده‌های متعدد درواقع لجستیک
پارک حملونقل در بخش ایست اختیاری پایانههای مرزی گسترش یابد.
به‌طور مثال طرح‌های جامع پایانههای مـرزی پرویزخـان، پلدشت و
طرح توسعه سالن مسافری پایانه شلمچه و طرح جامع پایانه مرزی میل ۷۸ ماهیرود در
شورای ساماندهی پایانههای مرزی مورد تصویب نهایی قرار گرفت.
توسعه پایانههای مرزی منطقهای
پایانههای مرزی ایران شامل: بازرگان- سرو- مهران- پلدشت- تمرچین-
کیله سردشت- رازی-جلفا- نوردوز- بیله سوار- اصلاندوز- آستارا – اینچه برون-
باجگیران- لطفآباد- سرخس- دوغارون- میرجاوه- میلک- باشماق- سیران‌بند-
خسروی-پرویزخان- مهران- شلمچه- چزابه- میل ۷۸ (ماهیرود) و یزدان است.
پایانه مرزی میل ۷۸ در استان خراسان جنوبی و همسایگی افغانستان، فاصله
آن با مرکز استان شهر بیرجند حدود ۲۰۰ کیلومتر است. این پایانه در زمینی به مساحت
حدود ۱۰ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل شیخ ابوالنصر است.
پایانه مرزی پلدشت در استان آذربایجان غربی و همسایگی جمهوری خودمختار نخجوان،
فاصله آن با مرکز استان شهر ارومیه حدود ۲۷۵ کیلومتر است. این پایانه در زمینی به
مساحت حدود ۱۷ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل شاه‌تختی است.
پایانه مرزی چـزابه در استان خوزستان و همسایگی کشور عراق، فاصله آن
با مرکز استان شهر اهـواز حدود ۱۱۰ کیلومتر است. این پایانه در زمینی به مساحت
حدود ۱۲ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل شیب است. پایانه مرزی شلمچه در استان
خوزستان و همسایگی عراق، فاصله آن با مرکز استان شهر اهواز حدود ۱۴۰ کیلومتر است.
این پایانه در زمینی به مساحت حدود ۱۲ هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل تنومه
است. پایانه مرزی پرویز خان در استان کرمانشاه و همسایگی عراق فاصله آن با مرکز
استان شهر کرمانشاه حدود ۲۰۰ کیلومتر است. این پایانه در زمینی به مساحت حدود ۱۳
هکتار احداث گردیده و مرز طرف مقابل پرویزخان است.
وزارت راه و شهرسازی طی اقدامات آتی در نظر دارد عملیات ساختمانی
باقیمانده را تکمیل کند. البته مسئله صدور ویزا در پایانههای مرزی زمینی نیز
همواره موردبحث و پیگیری بوده است. ازآنجایی‌که وظیفه صدور ویزا در مبادی ورودی
کشور بر عهده نمایندگان وزارت امور خارجه است، در سالهای گذشته و بر اساس درخواست
این وزارتخانه در پایانه مرزی نوردوز و آستارا محلهایی را برای استقرار نمایندگان
کنسولی، امور خارجه مشخص و تحویل داده شد که حدود یک ماه نمایندگان در محلهای
مذکور مستقر و به ارائه خدمات مبادرت نموده و سپس بدون ذکر دلیل نسبت به ترک محل
اقدام نمودند. لذا در حال حاضر در هیچ‌یک از مبادی زمینی جادهای درخواستی از سوی
وزارت امور خارجه برای استقرار و ارائه خدمات مربوط به ویزا وجود ندارد.
