محمدرضا حریریان؛ مدیر عامل شرکت تهران محاسب
توسعه پایدار و تأثیر آن در روش‌های اجرایی پروژه‌های عمرانی
توسعه پایدار عموما پاسخی به معضلات اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیست است به این صورت که توسعه در این زمان باعث از بین رفتن فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی برای نسل آینده نشده و حق‌وحقوق نسل‌های آینده نیز برجا بوده و آن‌ها نیز از امکانات طبیعی اقتصادی و اجتماعی استفاده مناسب نمایند. با توجه به اینکه موضوع توسعه بسیار پیچیده است موارد به‌طور خلاصه ارائه می‌شود.
روش‌های اجرایی سنتی در ایران بر اساس ارکان کارفرما، پیمانکار و
مشاور بوده که کارفرما تأمین‌کننده سرمایه و مشاور طراح پروژه و پیمانکار نیز مجری
پروژه است. علیرغم ایرادات و مشکلات بسیار متعدد در اجرا و تحویل پروژه چون تأمین
مالی برای کارفرما آسان بود کارها با کم و زیاد و تأخیر مختلف پیش می‌رفت در این
روش کارفرما ارباب بود و مشاور و پیمانکار رعیت وی بودند و تمنیات کارفرما را به اجرا
می‌گذاشتند. به دلیل اختیارات زیاد، کارفرماها پروژه را برای سازمان خودشان تعریف کرده
و کلنگ زنی می‌کردند. ولی به علت عدم تخصیص بودجه نیمه‌کاره رها می‌شد و معضل پروژه‌های
نیمه‌تمام که هم‌اکنون نیز دولت گرفتار این پروژه‌هاست باعث عدم تعادل در آماده‌سازی
پروژه‌ها برای رفع نیازهای طبیعی کشور می‌شد.
از طرف دیگر مطالعات امکان‌سنجی ازنظر محیط‌زیست، تأمین منابع سرمایه‌ای
و پاسخگویی طرح به نیازهای اساسی بهره‌بردار به‌درستی یا به‌هیچ‌وجه انجام نمی‌گرفت
که بتواند پس از اجرای آن قابل‌استفاده باشد و استفاده مفیدی از آن به عمل آورد .
در شرایط کنونی خیلی از مشاوران و پیمانکاران بیکار شده و در حال
ورشکستگی می‌باشند. چون وابستگی فراوانی به دست کارفرماهای دولتی داشتند و هم‌اکنون
اعتباری موجود نیست پروژه تعریف نمی‌شود و لذا نامبردگان بیکار و بلاتکلیف می‌باشند
و به‌مرور از دور کارکرده خارج می‌شوند .
حدود ۲۰سالی است که پروژه‌های بزرگ و استراتژیک ازجمله پروژه‌های نفت‌و‌گاز
و پتروشیمی، نیروگاه‌ها و سدسازی‌ها و غیره به علت استفاده از منابع خارجی روش‌های
نوینی را برای اجرا پیش‌گرفته‌اند و به روش‌های Epc، (F(Epc)) اداره می‌شوند که
سرمایه و انتقال فنّاوری از خارج و طرح و اجرا نیز با مشارکت ایرانی‌ها انجام می‌گیرد.
مسئله این است که تاکنون روش تأمین سرمایه برای پروژه‌ها برای طرح‌های
خیلی خاص اعمال‌شده است ولی باید دنبال این بود که این روش‌ها برای پروژه‌های
عمومی کشور و در سازمان‌های مختلف پیاده و اجرا شود. یعنی برای این پروژه‌ها سرمایه‌گذار
داخلی یا خارجی تأمین مالی کنند و پیمانکاران و به مشاوران نیز به‌صورت جونیت طرح
و اجرای پروژه‌ها را به عهده گرفته و انجام دهند و برای تأمین سود خود تا مدت لازم
از طرح اجراشده بهره‌برداری کنند و پس از چند سال که قابل‌محاسبه است پروژه را
تحویل کارفرمای مربوطه دهند. به این روش (BOT) یعنی ساخت، بهره‌برداری
و انتقال می‌گویند. البته برای سلسله‌مراتب پروژه‌ها با حجم‌های مالی مختلف می‌توان
از روش‌های نوین متناسب استفاده نمود. (به‌طور مثال روش‌های(D.B)، (Turnkey) ، EP و GC و …. که به خاطر این
مقاله به جزئیات آن‌ها نمی‌پردازیم.
در روش‌های نوین، مطالعات امکان‌سنجی از هر لحاظ انجام می‌شود و رعایت
اصول محیط‌زیست مدنظر است و ازنظر مفاهیم اجتماعی مدنظر قرار می‌گیرند و ازنظر
اقتصادی نیز تمام جوانب منظور می‌شود درنتیجه عملکرد حاصله باعث استفاده سبز از
پروژه شده و حقوق آیندگان نیز حفظ می‌شود .
ذیلاً چرخه نظام فنی و اجرایی پروژه‌های عمرانی با حذف سرمایه‌گذار به‌صورت
دولتی ارائه می‌شود(۱)این دیاگرام چرخه
کلان مطالعات، سرمایه‌گذاری، طرح و اجرا و بهره‌برداری را نشان می‌دهد.
