صما: علی رغم پیش بینی ها و هشدارهایی که هر از گاهی از سوی کارشناسان در خصوص احتمال وقوع زلزله تهران مطرح می شود و با توجه به جایگاه این شهر در لیست شهرهای بحران آفرین دنیا در برابر زلزله، همچنان تهران در آماج هجوم مهاجران قرار دارد و این هشدارها چیزی از زرق و برق های این شهر برای سکونت و سرمایه گذاری کم نکرده است.
با توجه به تحقیقات انجام شده در سطح تهران، گسل هایی چون گسل مشا – فشم،
گسل شمال تهران، گسل نیاوران، گسل تلو پایین، گسل محمودیه، گسل شیان و کوثر، گسل شمال
و جنوب ری، گسل کهریزک، گسل گرمسار، گسل پیشوا و گسل پارچین، از مناطق بحران آفرین
پایتخت در زمان وقوع زلزله، شناسایی شده که در هر حال برای وقوع زلزله بزرگی در تهران،
گسل شمال تهران یک چشمه احتمالی مهم خواهد بود. همچنین گسل های فرعی زیادی مانند گسل
نارمک، شادآباد، داوودیه، عباس آباد و باغ فیض نیز در سطح شهر تهران وجود دارد که
این گسل ها در صورت بروز زلزله، می توانند فاجعه ای سخت را در ایران رقم بزنند.
پژوهش های کارشناسان خبر از آن دارد که وقوع زلزله در تهران دارای یک
دوره بازگشت۱۵۰ ساله است و با توجه به اینکه آخرین زلزله بزرگ در تهران، ۱۷۰ سال پیش
رخ داده، بنابراین در حال حاضر ضروری است که خود را برای وقوع یک زلزله سخت آماده
کنیم.
بر اساس تحلیل صاحب نظران وقوع زلزله احتمالی تهران می تواند هزینه
های مادی و معنوی بسیار سنگینی را برای این شهر و به تبع آن کل کشور داشته باشد. با
توجه به شرایط جغرافیایی تهران، در صورت بروز زلزله این کلانشهر با بحران های جدی
همچون ریزش ساختمان های مسکونی، تجاری، اداری – قطع و خرابی لوله های آب و گاز – قطع
شبکه برق – خرابی و مسدود شدن راه ها و پل ها مواجه می شود.
همچنین به گفته مسئولان عمران شهری، در حدود ۶۰ پل در پایتخت اصول
مقام سازی و استانداردسازی رعایت نشده و نیز اکثر ساختمان ها به دلیل قدمت آن از مقاومت چندانی در برابر زلزله برخوردار
نیستند و حتی بیشتر ساخت و سازهای جدید تهران به دلیل ورود سودجویان و غیرمجازسازی
در برابر زلزله پایداری استانداردی نخواهند داشت.
بر اساس بررسی های صورت گرفته روی گسل‌های منطقه ری و شمال تهران،
برآورد شده که در صورت بروز زلزله، بیشترین تلفات انسانی و سازهای در مناطق مرکزی
و جنوبی تهران رخ خواهد داد و در این شرایط هیچ نقطه‌ای از شهر تهران منطقه ای
ایمن برای زندگی نخواهد بود. پیش بینی ها حاکی از آن است که در صورت وقوع زلزله‌ای
بالای ۷ ریشتر در مناطق شمالی تهران ۳۰ درصد از ساختمان‌ها تخریب خواهند شد. بدون تردید رویداد طبیعی زلزله با
تلفات سازهای و غیرسازه‌ای همراه است. تلفات سازهای زلزله وابسته به زمان نیست؛ یعنی
اگر زلزله شب یا روز رخ دهد در هر حال ساختمان‌ها تخریب خواهند شد. اما تلفات جانی
زلزله وابستگی زیادی به زمان روی دادن آن دارد که اگر شب یا روز اتفاق بیفتد متفاوت
است. حتی ساعتی از شب که زلزله اتفاق بیفتد نیز در میزان تلفات جانی موثر است.
طبق مطالعات مرکز تحقیقات مسکن و ساختمان به طور میانگین برای هر واحد
مسکونی حدود ۴ نفر ساکن قابل تخمین است و طبق آمار تلفات جانی زلزله‌ها اگر
بخواهیم بر اساس آمار کارشناسی بین تعداد واحدهای ساختمانی تخریب شده با تعداد
تلفات جانی حد متوسطی را در نظر بگیریم میزان تلفات جانی حدود یک چهارم تلفات سازهای
خواهد بود. پس برای مثال اگر زلزله شدیدی در بدترین شرایط در پایتخت رخ دهد، حدود
۴۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب می‌شوند و علاوه بر اینکه حدود ۱۰۰ هزار نفر تلفات
جانی به جا می گذارد، حداقل مبلغی معادل با ۱۰۰ هزار میلیارد تومان خسارت مالی به
کشور وارد می کند. (این عدد با محاسبه متوسط ۶۰ متر برای هر واحد مسکونی و قیمت ۴
میلیون تومان برای هر متر مربع به دست آمده است.) البته این تنها بخش کوچکی از
خسارات ناشی از زلزله را صرفا در بخش واحدهای مسکونی شامل می شود و به یقین برآورد
خسارت های مالی در سایر بخش ها به مراتب بیش از این رقم خواهد بود.
مشکل دیگری که مسئولان شهری در زلزله احتمالی تهران نسبت به آن نگران
هستند، سطح آب های زیرزمینی و نوع خاک این شهر است. در بحران زلزله، به دلیل وجود کانال
های فاضلاب سطح تراز آب بالا می آید و لایه سست ماسه ای و اشباع از آب را تشکیل می
دهد که این لایه بر اثر زلزله حالت خمیری گرفته و ساختمانی را که حتی بر اثر نیروی
افقی زلزله خراب نمی شود، بر حسب میزان زلزله کج و یا کاملا واژگون می کند.
در این میان یکی دیگر از عوامل تخریب سازه، احداث سازه ها در شیب های بسیار
زیاد و همچنین احداث ساختمان ها در لبه شیروانی ها به خصوص در نواحی شمالی تهران است
که خطرهای زمین لغزش و سنگ ریزش را در پی خواهد داشت. از طرفی، نشست های ناگهانی
در اثر زلزله در تهران به عنوان سومین خطر زلزله محسوب می شود، که این خطر در خاک های
سست و دستی مانند نواحی جنوب تهران، یوسف آباد، میدان ونک، گاندی، خیابان مطهری، عباس
آباد و در کل آن نواحی ای که بر اثر تسطیح تپه ها به وجود آمده اند بسیار جدی است.
به اعتقاد مسئولان، فارغ از بروز مشکلات مادی در زلزله احتمالی تهران
مشکلات معنوی ازجمله مشکلات امنیتی، سیاسی و اجتماعی (مرگ عزیزان، کمبود غذا و
امکانات بهداشتی) را در این بخش نمی توان نادیده گرفت.
اگرچه زمان وقوع زلزله مشخص نیست، اما واقعیت این است که تهران در معرض
زلزله ای سخت قرار دارد و زندگی در کشوری که که دارای گسل های فراوان و زلزله خیز در
اکثر شهرها است، نیازمند داشتن آمادگی لازم، کامل و همیشگی برای کاهش خسارت و
تلفات احتمالی ناشی از حادثه است؛ بنابراین برای اینکه شاهد کمترین میزان خسارت های
مادی و معنوی در هنگام زلزله باشیم، زیرساخت های حیاتی شهرها و مکان های در معرض آسیب
را برای مقابله با این بحران آماده کنیم.
با این اوصاف با توجه به سابقه وقوع زلزله های شدید و مخربی همچون
زلزله رودبار و منجیل و بم در سطح کشور، جا دارد که برای جلوگیری از تکرار تبعات
ناگوار زلزله در کشور، تمهیدات جدی درخصوص پایتخت کشور اندیشیده شود. در این راستا
عاقلانه ترین کار به صفر رساندن رشد جمعیت در تهران و انتقال علمی و عاقلانه سرریز
جمعیت تهران به شهرهای دیگر و همچنین ایجاد یک پایتخت جدید برای کشورمان در نقطه
ای از کشور است که در معرض خطر زمین لرزه کمتری باشد و همزمان باید به مناسب سازی
زندگی در تهران برای دهه های آینده پرداخت.
