خودباختگی در نماسازی های تقلیدی و دوری از معماری سنتی ایرانی

این موضوع با وجود آن که بسیار فراگیر است اما متاسفانه توسط هیچ مسئول، محقق، کارشناس و صاحب ;نظری با جدیت و حساسیت مورد توجه قرار نگرفته است. در حالی که به نظر می ;رسد همین مسئله موضوعی چالش ;برانگیز و قابل تامل به ویژه برای نسل جدید جامعه از جمله دانشجویان باشد.

یاسمن غفاریان که در رشته معماری تحصیل می ;کند در این باره می ;گوید: متاسفانه طراحی معماری در کشور ما و به ویژه شهرهای بزرگ از هیچ معیار خاصی پیروی نمی ;کند. نقشه ;هایی که این روزها در معماری برای ساختمان ;سازی استفاده می ;شود نمونه ;های تقلیدی محض از الگوهای اروپایی آن است آن هم ناقص.

به عبارتی این الگوبرداری ;ها تابع هیچ معیاری نیست تا بتوان آن ;ها را تحلیل کرد و مورد ارزیابی و سنجش قرارداد. وی خاطرنشان می ;کند: در گذشته این اصول در معماری قدیمی و سنتی ایرانی رعایت می ;شد اما در طراحی ;های معماری عصر حاضر چنین نکاتی کمتر مورد توجه است و متاسفانه بیشتر ساختمان ;ها به دور از اصول ساختمان ;سازی و صرفاً به صورت بسازوبفروشی عرضه می ;شود و برای طراحی آن ;ها وقت گذاشته نمی ;شود.

به گفته وی در رعایت اصول معماری اصراری به در نظر گرفتن عین نمای سنتی ایرانی نیست بلکه نکته مهم رعایت استانداردهاست. غفاریان می ;گوید: متاسفانه هم ;اکنون نمای ظاهری ساختمان ;ها نه تنها هیچ تناسبی با مسئله زیبایی شهرها ندارد بلکه هر کس ساختمانی را که خودش دلش خواسته ساخته است و هیچ کس هم نظارتی بر طراحی معماری ساختمان ;ها ندارد.

به گزارش خراسان، دکتر محمود رضا امینی استراتژیست و کارشناس مسائل فرهنگی درباره این موضوع می ;گوید: معماری شهری می ;تواند فضایی مناسب برای توسعه فرهنگ شهری باشد. وقتی که معماری شهری بتواند بر مبنای فلسفه اسلامی، شکل بگیرد دستاوردهایی برای ما خواهد داشت مانند آن چه که امروز از معماری ;های عصر صفویه داریم. همان ;گونه که بسیاری از معماری ;هایی که امروز داریم از جمله معماری ;های اصفهان یا برخی استان ;های دیگر مبتنی بر اقداماتی است که معماران همان زمان بر مبنای یک فلسفه ذهنی و باور اجتماعی آن ;ها را طراحی کردند.

مبنای تفکر معماری پل ;ا… وردی ;خان اصفهان فلسفه اشراق بوده است و یا در معماری گنبد مسجد شیخ لطف ;ا… اصفهان و یا در ارومیه و تبریز، نماهای شهری بر مبنای تفکر معماری مبتنی بر فلسفه شکل گرفته است. در عین حال نباید فراموش کنیم انبوه ;سازی ;ها و برج سازی ;ها یک نماد غربی است که زندگی و فرهنگ ;های متفاوت خرده ;فرهنگ ;ها را در کنار هم چینش می ;کند و ساختاری را به وجود می ;آورد که نه تنها هیچ توسعه و پویش فرهنگی ندارد بلکه موجب آسیب ;هایی نیز می ;شود.

وی خاطرنشان می ;کند: از نظر اجتماعی وقتی خرده ;فرهنگ ;هایی در کنار هم قرار بگیرند اما نتوانند با یکدیگر هماهنگ شوند موجب ناآرامی، ناامنی و سلب آسایش و افت فرهنگ خواهند شد. بعضی از سازه ;ها که در تهران یا بعضی شهرها دیده می ;شوند و بی ;حساب و کتاب توسعه پیدا کرده ;اند نمونه ;هایی از این نوع است همانند ساختار ساختمان ;های نواب در تهران که نمی ;توانیم در این مجموعه چیزی به عنوان یک پدیده فرهنگی حس کنیم.

امینی تصریح می ;کند: با وجود آن که ما مدعی داشتن فرهنگ اسلامی و مبانی و باورهای اعتقادی محکم چه در فلسفه و چه در اعتقادات هستیم و این اعتقادات می ;تواند الگو داشته باشد اما هنوز نتوانستیم به عنوان ام ;القرای جهان اسلام در تهران و یا در دیگر شهرهای کشورمان نوعی معماری طراحی کنیم که بیانگر باورهای مردم کشورمان باشد. به عنوان مثال ما از نام مقدس ائمه (ع) در بعضی از خیابان ;ها و میدان ;ها استفاده می ;کنیم در حالی که هیچ راهی برای معرفی آن ;ها نداریم. این امر در شرایطی دیده می ;شود که برخی کشورها از نمادهای ما استفاده می ;کنند. به عنوان مثال مردم به پاس ; قداست بانوی پاک از تپه بلند «فاطیما» در آرژانتین، بالا می ;روند و این مکان هم ;اکنون به عنوان یکی از زیباترین مناطق این شهر است. با این وصف آیا ما نمی ;توانیم در شهرهای خودمان نمادها و الگوهایی در معماری داشته باشیم که هم معرف و بیان معرفتی از الگوهای ما باشد وهم برای توسعه هویت ملی نمادسازی کنیم.

وی در ادامه با اشاره به معماری ;های سنتی و قدیمی ایرانی و زیبایی منحصر به فرد آن ;ها می ;گوید: در برخی شهرها وقتی می ;خواهند سازه ;های شهر را سامان ;دهی کنند نقبی هم به معماری ;های گذشته می ;زنند. این امر می ;تواند تصوری را در فضای موجود ترسیم کند. مثلاً در مورد میدان ;هایی مانند میدان امام خمینی(ره) و امام حسین(ع)، باید در این مکان ;ها حس عشق به امام حسین(ع) و شناخت ایشان برای همه تداعی شود. به عبارتی ما هم فلسفه ایرانی و ملی و هم فلسفه دینی و باورهای دینی داریم. معماران گذشته ما بر مبنای این فلسفه، توانسته ;اند کار کنند.

در عین حال وقتی قرار است یک محله ایجاد شود، چنین مکانی در باورهای ما نیاز به بازار، مسجد، حمام و باشگاه ورزشی و… دارد و این مجموعه باید بتواند ارتباطات معناداری را با هم برقرار کند در غیر این صورت، بی ;انضباطی در جامعه ایجاد می ;شود. امینی تصریح می ;کند: اگر ما از معماری ;های دیگران الگوبرداری کنیم به این معناست که چیزی در فرهنگ خود نداریم. چنین برداشتی در حالی است که از افتخارات سازه ;ها و معماری دنیا بناهای باشکوهی است که در کشور ما ساخته شده است و این ;ها همه اندوخته ;هایی است که نباید از کنار آن ;ها بی ;توجه بگذریم.

عفت شریعتی مشاور وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی در امور بانوان نیز با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در سفری که به خراسان شمالی داشتند می ;گوید: رهبری در این سفر به مطالب مهمی در مورد سبک زندگی اشاره کردند. ایشان ۲۰ آسیب را در قالب ۲۰ سوال برشمردند و قطعاً این موضوعات از مسائلی است که باید مورد توجه اندیشمندان و دلسوزان قرار بگیرد. از جمله این سوالات دغدغه ایشان در مورد طراحی لباس و معماری در کشور بود.

وی با اشاره به وضعیت معماری شهرهای کشور ادامه می ;دهد: متاسفانه معماری ما معماری غربی است چون علوم ما علوم غربی است. به بیان دیگر اگر چه دانشجوی ما در ایران درس خوانده است اما پرورش ;یافته افکار و اندیشه ;های غربی است. آن چه می ;آموزد نیز غربی است. در چنین شرایطی هیچ کس نمی ;تواند توقع داشته باشد این دانشجو خلاقیت ایجاد کند.

نماینده دوره هشتم مجلس شورای اسلامی می ;افزاید: به نظر می ;رسد در زمینه معماری، شهرداری ;ها مقصرند. چرا که در زمینه ساخت ;وساز این شهرداری ;ها هستند که باید سبک ;های مناسب را برای ساخت ;وساز ترویج دهند. اگر شهرداری ;ها در مورد سبک ;های معماری سخت ;گیری کنند قطعاً مهندسان و ساختمان ;سازان به سمت معماری اسلامی خواهند رفت. وی خاطرنشان می ;کند: معماری اسلامی در بسیاری از کشورهای اروپا، هند و پاکستان به عنوان معماری بسیار دیدنی و زیبا شناخته شده است اما متاسفانه این ما هستیم که به سمت معماری غربی می ;رویم. این ;جاست که باید به مهندسان توصیه کرد ابتکار و خلاقیت به خرج بدهند. طراحان و معماران ما می ;توانند در مورد نماهای بیرونی و داخلی خانه ;ها اصول معماری اسلامی را رعایت کنند. وی همچنین تاکید می ;کند: علاوه بر این در قضیه معماری، قانون ;گذاری خوبی انجام نشده است و در این مورد شهرداران، استاندارها و فرماندارها مقصرند. شریعتی تصریح می ;کند: در شرایط کنونی وظیفه مهندسان است که با طراحی ;های مناسب شهرهای ایران به ساماندهی وضعیت معماری ;ها کمک کنند.

از سوی دیگر باید قوانینی تنظیم شود که معماری ساختمان ;ها در هر خیابانی کاملاً مشخص شود. وی می ;افزاید: به هر صورت در این بخش هم می ;توانیم طراحی و معماری ساختمان ;ها را بومی و کاربردی ;تر کنیم.

شریعتی با اشاره به معماری برخی شهرهای ایران به خصوص شهر مقدس مشهد می ;گوید: معماری و ساختمان ;سازی در شهرهای مقدس از جمله مشهد از باورهای دینی و فرهنگی آن ;ها جدا نیست. اما اخیراً می ;بینیم این مسئله در حال خدشه ;دار شدن است. یعنی همان اتفاقی که در مسجد الحرام رخ داده است اکنون به نحوی در این شهر مقدس در حال شکل ;گیری است. وقتی در کنار مسجد ;الحرام برج ساعت را می ;سازند تا به نوعی خانه کعبه تحت ;الشعاع قرار بگیرد همین مسئله را به نوعی دیگر می ;توان در شهر مقدس مشهد مشاهده کرد. اصلاً این سوال برای مردم پیش می ;آید که طراحان و معماران این مجموعه ;ها به کجا وصل هستند و چه کسی این ;ها را ساماندهی می ;کند که قداست و معنویت شهر مقدس مشهد کمرنگ شود و یا چه کسانی دست ;اندرکار هستند که حرم مطهر حضرت رضا را در مقابل ساختمان ;های مجلل و برج ;های آن چنانی قرار بدهند. وی ادامه می ;دهد: برخی به این نکته اشاره می ;کنند که شهر مشهد شهری است با زائران بسیار و توریستی! برای این نکته هم پاسخی وجود دارد قطعاً این شهر باید هتل ;ها، مهمانسراها و زائرسراهای فراوان و آبرومند و مجهز داشته باشد اصلاً این مسئله حق این شهر و کشور است اما این موضوع با تجمل ;سازی بسیار متفاوت است.

علاوه بر این، اخیراً در همایش علمی فرآیند شکل گیری معماری در گذر زمان نیز به نکات جالبی در خصوص موضوع معماری اشاره شد. دکتر حسن اصانلو استاد دانشگاه پلی تکنیک میلان ایتالیا در این همایش با اشاره به پیدایش معماری اظهار داشت: معماری سازماندهی فضا است و یک تفاوت مهم با سایر هنرها دارد و آن هم مقیاس است که مقیاس در معماری انسان است.

وی افزود: معماری دربرگیرنده ساخت ;وساز و شکل ;دهنده محیط است. از لحظه ;ای که یک تمدن به وجود می ;آید معماری ساخته می ;شود و باید به این نکته نیز توجه کرد که معماری با ساختار بیولوژیک انسان مرتبط است. معماری علاوه بر استفاده از ساخت ;وساز، یک کارکرد ثانویه دارد و آن زیباشناسی است که باعث می ;شود معماری به عنوان یک هنر زیبا متولد شود.

این استاد معماری دانشگاه میلان با اشاره به ابعاد معماری خاطرنشان کرد: باید به این امر توجه داشت که معماری فقط حاصل زیبایی ;شناسی نیست و شامل اخلاق نیز می ;شود، موضوعی که بسیاری به آن بی ;توجه هستند و این بی ;توجهی باعث می ;شود تا ساختمان ;هایی بی ;هویت و بی ;اثر بنا شود. بسیاری از ساختمان ;ها در ابتدا زیبا به نظر نمی ;رسیدند اما گذر زمان ثابت کرده است که آن ;ها ماندگار و زیبا هستند اما در گذر زمان این زیبایی محو و نابود می ;شود.

اصانلو با تشریح سه دوره تاریخی معماری اظهار داشت: در دوره قرون وسطی که همزمان با دوره سلجوقیان است معماران به احیای عناصر معماری رم می ;پردازند و معماری جزو علوم طبیعی به حساب می ;آمده است. وی افزود: در قرن ۱۵ و ۱۶ میلادی که مصادف با عصر صفوی است برای اولین بار در ایران مفهوم شهر ایده ;آل مشخص می ;شود که پیش ;بینی شهرسازی مدرن است، مانند شانزه ;لیزه در پاریس فرانسه که شبیه ; معماری شهر اصفهان در آن عهد است. موضوعی که با یاری جستن از چهارباغ ;ها و میدان به کمک معماری نوین می ;آید.

وی همچنین نمونه ;های معماری قرن ۱۷ میلادی را که مصادف با پایان دوره صفوی است همراه با معماری ;های منظر از جمله باغ شازده در ماهان و مجموعه ۴۰ ستون اصفهان معرفی می ;کند.

به گفته این استاد معماری، قرن ۱۸ نیز عصر گذر از معماری سنتی به مدرن است و مدرنیسم آخرین مکتب معماری است. وی توضیح داد: در این دوره تزئینات در معماری کم شد و حداکثر سودمندی و خدمت به مردم، شعار معماران شد. وی خاطرنشان کرد: در این دوره معماری با سنت قطع رابطه کرده و خود را دوباره تعریف می ;کند. اما در قرن ۱۹ مبحث ایجاد دانشکده ;های معماری و ترمیم معماری شکل می ;گیرد موضوعی که در تخت جمشید(پرسپولیس) استفاده شده است.

بسیاری از کارشناسان طرح نماهای داخلی و خارجی ساختمان ;ها را براساس الگوهای غربی و تقلیدی به عنوان یک زنگ خطر می ;بینند و بر این اعتقاد هستند که این روند هر روز ما را از معماری ;های اصیل و پرمحتوای سنتی ایرانی و اسلامی دور می ;کند و باعث می ;شود که ما ناخواسته از هویت فرهنگی و تمدنی خود فاصله بگیریم و آن چه را که سال ;ها در فرهنگ و تمدن غنی ایرانی بوده رها و از بیگانگان طلب کنیم. به اعتقاد کارشناسان تمناهای سلیقه ;ای و تقلیدی ممکن است هزینه های گزافی را از نظر فرهنگی بر جامعه تحمیل کند.

;

;