با گذشت زمان، معماری بلندمرتبه در ایران نقش مهمی را در تحول شهرها و جامعه ایفا کرده است. از «شمس‌العماره» که به عنوان یکی از زیباترین بناهای تاریخی تهران شناخته می‌شود تا ساختمان‌های بلندمرتبه مدرنیته که امروزه افق‌های جدیدی از معماری را به تصویر می‌کشند، سفری در زمان و فضاست که ما را به دنیایی از هنر، فناوری و توسعه شهری میبرد.
در گذری بر تاریخچه بناهای بلند ایران، عمارت «شمس‌العماره» (در فاصله سال‌های ۸۴-۱۲۸۲ هـ.ق و ۱۸۶۷ میلادی)از جمله زیباترین بناهای تاریخی است که در طول ۲۰۰ سال از تاریخ ۲۵۰ ساله تهران (بعنوان پایتخت)، بلندترین ساختمان شهر محسوب می‌شود. این ساختمان دارای تعدا ۵ طبقه و ارتفاع ۳۵ متر می باشد.
از سال ۱۳۲۰ شمسی (۱۹۴۱ میلادی) به بعد تهران به صورت بی‌سابقه‌ای گسترش یافت. ساختمان و عمارات بزرگی با اسلوب معماری جدید به وجود آمد. این امر در حالی محقق شد که به لحاظ محیطی شهر تهران، لزوم ساخت چنین بناهایی حتی تا دهه‌ها پس از تاریخ مذکور احساس نمی‌شد. با استفاده از قانون تملک آپارتمان‌ها و در نتیجه قانون معافیت مالیاتی برای سازندگان بلندمرتبه‌های مسکونی تصویب و ساخت ساختمان‌های بلند مسکونی توسط شرکت‌های دولتی و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در تهران آغاز شد. اولین ساختمان ده طبقه که در آن آسانسوری نیز تعبیه شده بود توسط هوشنگ خانشقاقی در سپهسالار تهران احداث شد. این امر در زمانی شکل گرفت که بلندترین ساختمان آن دوره در تهران ساختمان باشگاه افسران با ۴ طبقه بنا بوده است. این ساختمان دارای اسکلت فلزی و سقف بتن آرمه است و برای تقویت در اتصالات اسکلت از بتن آرمه استفاده شده است.
از سال ۱۳۴۰ (۱۹۶۱ میلادی) به بعد حرکت ساخت ساختمان‌های بلند اوج گرفت. ساخت این بناها با احداث ساختمان ۱۶ طبقه پلاسکو به ارتفاع ۴۲ متر در سال ۱۹۶۲، هتل استقلال در سال ۱۹۶۲ و ساختمان ۱۳ طبقه آلومینیم در سال ۱۹۶۴ با کاربری تجاری آغاز شد (هر دو ساختمان دارای اسکلت فلزی می‌باشند) و با احداث ساختمان‌های شرکت ملی نفت ایران (اسکلت و دال بتنی) و بانک کار (ساختمان اوراق بهادار فعلی، سازه ترکیبی از بتن و فولاد) با ۱۹ طبقه و ارتفاع ۶۸ متر ادامه یافت.
احداث ساختمان‌های بلند مسکونی پس از تصویب قانون تملک آپارتمان آغاز شد و متعاقب آن با تصویب ماده صد قانون مالیات‌های مستقیم در سال ۱۳۴۵، ساخت ساختمان‌های بلند تسریع یافت. مضمون ماده صد، تشویق و ترغیب بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در احداث ساختمان‌های بلند مسکونی بود. نخستین ساختمان‌های بلند مسکونی در ایران، آپارتمان‌های بهجت آباد و آپارتمان‌های پارک ساعی می‌باشند که در سال ۴۹-۱۳۴۳ (۷۰-۱۹۶۴) ساخته شدند. مجموعه آپارتمان‌های بهجت آباد به صورت ۱۴ بلوک ۱۴ طبقه به ارتفاع ۴۲ متر و اسکلت بتنی است. هدف اولیه از ساخت چنین ساختمان‌هایی، ساخت خانه‌های ارزان قیمت برای طبقات کم در آمد بود که در عمل موفق به چنین مقصودی نشده است.
ساختمان‌های مسکونی بلندمرتبه بعدی برج‌های سامان یک می‌باشد که در طی سال‌های ۴۷ – ۱۳۴۹ (۱۹۷۰ میلادی) و در طی ۲۱۰ روز ساخته شدند. در ساخت چنین ساختمان‌هایی سعی بر آن شد تجهیزات لوکس و بروز استفاده شود. در اویل دهه ۵۰ به دلیل تزریق دلارهای نفتی به پیکره اقتصاد کشور، تشدید مهاجرت و افزایش سطح درآمد شهرنشینان باعث شد تقاضای مسکن افزایش یابد و شاهد رشد آپارتمان فروشی و آپارتمان‌‌سازی به صورت چشمگیر باشیم. شرکت‌های ساختمانی دولتی، علاوه بر شهر تهران که مجتمع‌های مسکونی بلندمرتبه بزرگی همچون اکتابان، آپادانا، چمران و غیره را در آن به مرحله اجرا در آورده، در سایر شهرهای بزرگ نیز ساخت مجموعه‌های بلند مسکونی را با اعلام هدف اصلی ساخت مجموعه مسکونی ارزان قیمت، سرلوحه کار خود قرار دادند. نمونه‌های از مجتمع‌های مسکونی که در سال ۱۳۵۱ (۱۹۷۲ میلادی) توسط وزارت مسکن به مرحله اجرا در آمد عبارت است از: مجموعه ۴۷۰ واحد آپارتمانی شیراز، ۲۵۰ دستگاه آپارتمان کرمانشاه، ۵۰۰ واحد آپارتمانی اصفهان، ۶۰۰ واحد آپارتمانی مشهد، ۵۰۰ دستگاه آپارتمان تبریز.
اگرچه ساخت مجموعه‌های اکباتان و آپادانا به منظور قشر کم درآمد ساخته شد اما در کنار این امر نیز مجموعه‌هایی ساخته شدند که برای اقشار مرفه جامعه بودند. از این مجموعه‌ها می توان مجموعه مسکونی بلند مرتبه اسکان در فاصله زمانی ۵۶-۱۳۵۲ (۱۹۷۷ میلادی) به صورت مسکونی و تجاری در سه بلوک ۲۸ طبقه، مجموعه آ.اس.پ در بلوک‌های ۲۶ طبقه ای، پارک پرنس، دوما و غیره نام برد.
در دهه ۵۰ در کنار ساخت بلندمرتبه‌های مسکونی، ساخت ساختمان‌های اداری-تجاری، هتل‌ها و بانک‌ها نیز با سرعت زیادی انجام گرفت. از جمله این بناها ساختمان وزارت کشاورزی در سال ۱۳۵۴ (۱۹۷۵ میلادی) دارای سبک بین‌الملل (نام شیوه‌ای در معماری مدرن است که در بین سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ میلادی در اروپا و آمریکا پایه‌گذاری گردید نام شیوه‌ای در معماری مدرن است که در بین سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ میلادی در اروپا و آمریکا پایه‌گذاری گردید) است. پس از آن برج سپهر (ساختمان مرکزی بانک صادرات) نیز ساخته شد (این برج در زمان انقلاب نیمه کاره ماند و پس از خاتمه جنگ تکمیل شد و در سال ۱۳۷۰ به بهره برداری رسید) که تا پیش از ساخت برج بین‌الملل تهران بلندترین برج ایران بود.
سال‌های اوج بلندمرتبه‌سازی در ایران در دو نیمه اول دهه ۵۰ و ۷۰ قرن حاضر شکل گرفت. این ساختمان‌های دارای سبکی مدرن (بین‌الملل) بودند و در بیشتر موارد بدون توجه به شرایط محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و غیره و با الگوبرداری از غرب شکل گرفت. به قولی ره آورد معماران ایرانی تحصیل کرده در خارج از کشور محسوب می‌شدند. هر چند ساخت ساختمان‌های بلند در نیمه اول دهه ۷۰ نسبت به دهه ۵۰ با شتاب بیشتری ادامه یافت ولی بی‌برنامگی در اهداف، اصول و مسائل اقتصادی می‌باشد. مانند مجموعه برج‌های آتی ساز در قالب ۲۳ برج ۱۲-۲۲ طبقه که در اختیار ارگان دولتی بود و هدف از ساخت آن سودآوری مالی بوده است.
ساخت ساختمان‌های بلند در اواخر دهه ۷۰ با شدت بیشتری ادامه یافت و به دنبال خود حجم عظیمی از ساختمان‌های بلند را به دنبال داشت. در حالی که تا سال ۱۳۷۰ بلندترین ساختمان‌های تهران حداکثر سی طبقه و حدود ۱۰۰ متر بوده است در اواخر دهه ۷۰ به بیش از ۴۰ – ۵۰ طبقه رسید. مانند برج بین‌الملل تهران که دارای ۵۶ طبقه بوده به ارتفاع ۱۶۲ متر و در مجموع ۵۷۰ واحد آپارتمانی را با مساحت‌های ۴۰-۴۵۰ مترمربع را در خود جای داده است. از مهم‌ترین کارهای انجام شده در دهه ۸۰ به بعد تکمیل و بهره‌برداری از برج مخابراتی میلاد است که طراحی و پژوهش‌های اولیه آن از دهه ۷۰ آغاز شده بود. ارتفاع این برج به ۴۳۷ متر می‌رسد.
از دیگر کارهای انجام شده در دهه ۸۰ به بعد برج بهشهر با ۲۲ طبقه اداری و ۸ طبقه خدماتی، برج B3 مهستان با ۳۰ طبقه و پلانی منحصر به فرد، برج آسمان با ۳۷ طبقه و ۱۲۰ متر ارتفاع، برج جام ملت با ۳۲ طبقه و ۱۱۵ متر ارتفاع و در نهایت برج مسکونی هزاره سوم (در دست احداث) با ۳۴ طبقه می‌باشد.
تداوم برج‌سازی در سال‌های اخیر نیز همچنان روند رو به رشد ساختمان‌های بلند را پیش رو می‌نهد، به گونه‌ای که در حال حاضر بیش از هزار برج در شهر تهران احداث شده و یا همچنان در حال ساخت می‌باشد. مهم‌ترین کاربری این بلندمرتبه‌ها مسکونی است که تقریباً ۸۰ درصد عمده کاربری‌ها را تشکیل می‌دهد که بیشتر توسط سازندگان خصوصی انجام می‌شود. دومین کاربری اداری است که توسط سازندگان دولتی مورد توجه بوده است. در مرتبه بعدی کاربری تجاری و خدماتی قرار دارد. سیر تحول و مراحل شکل‌گیری ساختمان‌های بلند به صورت اجمالی بررسی شد. ادامه بحث ساختمان‌های بلند شامل بارهای وارد بر آن، طراحی نما، تأسیسات و در آخر تأثیر زلزله و باد در قالب پاورپوینت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
