شهرمعماری

به بهانه جایزه معماری Access City

ضرورت توجه به معلولان در معماری

کمی جلوتر از پیاده رو در کنار خیابان، بدون مکث هیچ یک از تاکسی های در حال گذر از خیابان و بدون هیچ سایه بانی برای در امان ماندن از گزش آفتاب یکی از گرمترین ماه های تابستانی سال، در انتظار رسیدن سرویس حمل و نقل معلولین بود؛ که بالاخره سرویس مورد نظر از راه پر ترافیک شهر رسید. به دلیل مشکلات حرکتی اش کمی در حرکت مینی بوس مورد نظر تاخیر ایجاد شد که چراغ راهنمایی چهارراه دوباره قرمز شد و خودروهای دیگر حاضر در پشت چراغ قرمز با بوقهای ممتد شان او را به داخل سرویس حمل با ویلچر بدرقه کردند.

این شاید گواه این باشد که بسیاری از ما شهروندان بدون مشکلات جسمی و حرکتی، به این نکته که در کنار افراد با معلولیتهای مادرزادی، و جانبازان فداکار جنگ تحمیلی؛ بسیاری از افراد سالم جامعه نیز، در طول عمر خود با معلولیت های دائم یا موقت از جمله شکستگی اندامهای حرکتی، نابینایی، قطع نخاع و یا مشکلات جسمی و حرکتی بر اثر بیماری یا کهولت سن، مواجه شده یا خواهند شد، بی توجهیم…

همانطور که در سال ۱۳۹۷ علیم یارمحمدی، عضو هیأت رئیسه کمیسیون عمران مجلس گفت: در آن سال حدود ۳۵۰ هزار نفر از هموطنان در پی تصادف دچار معلولیت جسمی شدند.

در راستای خلق زندگی بهتر برای همگان در شهرها و روستاهای کشورمان لایحه جامع ۶۶ ماده‌ای حمایت از حقوق معلولان وضع شده است، که در ماده های ۲، ۳، ۴، ۷،۵، ۲۸ ، ۴۰ ، ۴۱ ، ۴۲ و ۵۳  آن به راهکارهای مربوط به ایجاد و بهینه سازی امکانات شهری و مسکن برای این شهروندان می پردازد.

توجه به معلولیت در معماری

با این وجود هنوز در سراسر کشور چالشهای بیشماری در سطح شهرها و روستاها زندگی این افراد را تحت الشعاع قرار داده و ذهن خانواده هایشان را نیز به خود مشغول کرده است.

اما شهرسازان و معماران کشورمان چطور میتوانند به حضور بیشتر افراد با معلولیت های جسمی و حرکتی در جامعه کمک کنند؟

در راستای خلق زندگی بهتر برای همگان در شهرها و روستاهای کشورمان لایحه جامع 66 ماده‌ای حمایت از حقوق معلولان وضع شده است، که در ماده های 2، 3، 4، 5،7، 28 ، 40 ، 41 ، 42 و 53 آن به راهکارهای مربوط به ایجاد و بهینه سازی امکانات شهری و مسکن برای این شهروندان می پردازد.

معماری مربوط به ایجاد محیطی است که کاربر می تواند آن را نه تنها از لحاظ بصری و فیزیکی تجربه کند بلکه چگونگی آن محیط، تاثیر بسزایی بر روحیات و آسایش روانی فرد، و در نتیجه کیفیت مطلوب تر زندگی روزمره او خواهد داشت.

توسعه آگاهی از این موضوع و ایجاد مهارت های مورد نیاز در زمینه معماری کارا، و ایجاد فضاهای متناسب با قابلیت دسترسی برای همه افراد جامعه، به آموزش طراحان و معماران، معماران منظر و برنامه ریزان حیطه شهرسازی نیاز دارد. هنگامی که دانش پژوهان و دانشجویان در حال آموزش دیدن هستند، باید از امکانات ضروری همه اقشار جامعه مانند پارک اتومبیل در پارکینگها، پیاده روهای قابل دسترسی برای افراد با توانایی های متفاوت ، مسیر دوچرخه و ورزش، نیمکت ها و محیط های استراحت قابل دسترس ، روشنایی و محیط های دیگر مناسب برای افراد با قابلیت استفاده از حواس گوناگون آگاهی و بینش کامل کسب کنند .

توجه به معلولین در معماری

معماران آینده باید با آگاهی از این نیازها به سادگی بتوانند در کنار محیط های قابل دسترس افراد بی نیاز از این خدمات  به راحتی با تجسم نیاز این افراد تمام نیازهای روزمره آنان را درک کنند. سطل های زباله و بازیافت با ابعاد و دسترسی مناسب، راهروهای نشانه گذاری شده برای افراد کم بینا یا نابینا، پله ها و مسیرهای تردد مناسب در اماکن سربسته و محیط های تردد ویلچر برای معلولان جسمی-حرکتی و محیط های تفریحی برای استفاده آنان در کنار خانواده و عزیزانشان، خلق کنند.

زیرا تنها افراد آگاه از نیازها هستند که میتوانند با تجسم نیازهای افراد چالشهای زندگی آنان را تجسم کرده و مهارت پیاده سازی طرح ها و ایده های خلاقانه در رفع این چالشها را داشته باشند، و بنابراین این افراد میتوانند به ایجاد شکل بهتری از زندگی اجتماعی کمک کرده و راه حل های معمارانه و نوآورانه ای برای همزیستی بهتر همه افراد جامعه خلق کنند.

دانشجویان معماری باید از نیازهای افراد ناتوان اطلاع کافی داشته باشند؛ تا پس از ورود به بازار کار بتوانند با استفاده از دانش و امکانات مورد نیازشان، این امکانات را در یک موقعیت مکانی خاص طراحی کنند و یا راه حل های فنی قابل اجرا با  تجسم عناصر مختلف به توسعه فضای زندگی افراد در یک موقعیت مکانی خاص یا محیط زندگی اختصاصی این افراد یا فضاهای منتخب در سطح شهر و فضاهای عمومی ارائه دهند.

 بیایید به راهکارهای برخی از دیگر نقاط دنیا بنگریم.

 کشورهای دیگر دنیا در این راستا چه  چه تدابیری اندیشیده اند؟

توجه معلولان

در کشور های در حال توسعه شرق آسیا ، سنگاپور شاید مناسب ترین شهر دوستدار افراد با ناتوانی های جسمی-حرکتی باشد. این شهر نه تنها در آسیای شرقی پیشرو در این زمینه است، بلکه به یکی از در دسترس ترین شهرهای جهان برای استفاده همگان تبدیل شده است. سنگاپور برای دسترسی به نیازهای گروههای متنوعی همچون مسافران نیازمند به ویلچر و افراد دارای اختلالات شنوایی یا بینایی “استاندارد جهانی دسترسی بدون مانع” را برای اجرا در نظر گرفته است.

توجه به معلولین در معماری

 در اروپا جایزه Access City توسط کمیسیون اروپا و انجمن اروپایی معلولین سازماندهی شده است. 

  این جایزه به شهری در اروپا اعطا می شود که دسترسی سهل و پایدار را در جنبه های اساسی زندگی شهری بهبود داده است و برنامه های مشخصی برای پیشرفت های بیشتر در این زمینه دارد. هدف این جایزه الهام بخشیدن به سایر شهرها است که ممکن است با چالش های مشابهی برای شهروندان و مسافرانشان روبرو شوند و همچنین ترویج رویه های خوب و افزایش این دسترسی ها در سراسر اروپا است.

در وبسایت کمیسیون اروپا در این باره نوشته شده:

جایزه Access City  تمایل ، توانایی و تلاش یک شهر را برای دسترسی بیشتر به رسمیت می شناسد و از آنها تجلیل می کند و به شهری تعلق میگیرد که دسترسی برابر به حقوق اساسی را تضمین می کند.

کیفیت زندگی جمعیت خود را بهبود بخشیده و اطمینان حاصل کنید که همه افراد – صرف نظر از سن ، تحرک و توانایی – دسترسی برابر به کلیه منابع و تفریحی دارند که شهرها باید ارائه دهند.

جایزه Access City
جایزه Access City در سال ۲۰۲۰ به شهر ورشو در لهستان تعلق گرفت.


 در حال حاضر بارسلونا یکی از قابل دسترس ترین شهرهای اروپا به حساب می آید. تمام اتوبوس های آن و بیشتر ایستگاه های مترو و بخش قابل توجهی از خیابان های شهر قابل دسترسی با ویلچر هستند، آسفالت شهر سازگاراست و بلوارهای پیاده رو با سنگ هایی طراحی شده اند که عبور از آنها با صندلی های چرخدار نیز امکان پذیر است. اما نکته برجسته در این شهر برای کسانی که توانایی تحرک کمی دارند باید ساحل معروف شهر بارسلونا باشد؛ در این ساحل یک تفرجگاه قابل دسترسی با ویلچر در چندین کیلومتر، و پیاده رو قابل دسترسی به سمت آب وجود دارد. در این مکان امکانات راحتی در دسترس همه افراد با نیازهای مختلف قرار داده شده، و همچنین  سرویس حمام رایگان در ماه های تابستان برقرار است.

در کشورهای مختلف در بخش های مربوط به حمل و نقل عمومی نیز برای این افراد تدابیری جداگانه اندیشیده شده است. به طور مثال در شهر هلسینکی در فنلاند تحولات چشمگیری در این بخش رخ داده، به این صورت که سیستم تراموا در سطح شهر با ایجاد کردن رمپ های کوتاه در ایستگاه ها و ایجاد بستر همسطح با طبقه پایین این وسایل نقلیه ، در دسترس مستقیم افراد نیازمند به این خدمات  قرار گرفته است.

استفاده معلولین از اتوبوس

در سالهای اخیر ، پایتخت آلمان نیز سیاست های بی نظیر و کاملاً جامع در زمینه معلولیت به اجرا درآورده و مبلغ زیادی  را برای تبدیل این شهر به یک شهر یکپارچه و یک محیط کاملاً در دسترس و بدون مانع برای همه،  سرمایه گذاری کرده است. در سال ۲۰۱۳ ، برلین جایزه شهر در دسترس اتحادیه اروپا را بدست آورد ، و بخاطر تلاش های خود برای ایجاد یک محیط بدون مانع و سیستم حمل و نقل بسیار در دسترس خود ، جایزه ویژه ای دریافت کرد. اکثر قریب به اتفاق تئاترها و موزه ها در شهر برلین دارای امکانات ویژه برای معلولین هستند و همچنین بسیاری از رستوران ها و کافه ها در سطح شهر تدابیر مناسبی برای دسترسی بهتر آنان درنظر گرفته اند.

در کشور پهناور هند که اکنون در حال توسعه بسیار سریع و پایه ریزی شهرهای هوشمند آینده است نیز، مرکز ملی ارتقاء اشتغال معلولین  در بروشوری مجزا، ساخت شهرهای هوشمند دوستدار معلولین خود را اعلام کرده است. ماموریت این شهرهای هوشمند اطمینان از شمول و مشارکت تمامی افراد معلول در تحولات جدیدی که در هند رخ خواهند داد است.

ساختمان های بسیاری توسط معماران سراسر جهان در حمایت از معلولین ساخته شده اند که یکی از آنها ، اقامتگاهی است که توسط معمار معروف آمریکایی، فرانک لوید رایت، در سال ۱۹۵۲ طراحی شده است . در واقع این بنا چند دهه پیش از ایجاد استانداردهای ذکر شده کنونی برای معلولین ساخته شده است.

ساختمان Hazelwood در گلاسکو

اما شاید معماری ساختمان Hazelwood در گلاسکو، بزرگترین شهر اسکاتلند؛ یکی از خاص ترین و تاثیرگذارترین بناهای ساخته شده در این زمینه در تمام دنیا باشد.

این بنا برای کودکان و نوجوانان ، و دانش آموز کودک و نوجوان دارای ناتوانی های متعدد از ۲ تا ۱۹ ساله در نظر گرفته شده است. هر دانش آموز دارای ترکیبی از دو یا چند مورد از اختلالات زیر است:

اختلال حاد بینایی ، اختلال شنوایی ، تحرک یا اختلال شناختی. همه دانش آموزان اوتیستیک هستند ،بنابراین آنها تقریبا هرگز قادر نخواهند بود زندگی کاملاً مستقل را پشت سر بگذارند و هر یک به پشتیبانی مادام العمر نیاز دارند.

ساختمان Hazelwood در گلاسکو

این مدرسه که در سال ۲۰۰۷ طراحی شده از نظر سبک معماری ، نوع جدیدی از طراحی و نوآوری در پروژه های معماری را برای استفاده افراد با نیازهای خاص ایجاد کرده است. این ساختمان جوایز متعددی ملی و بین المللی دریافت کرده است.

مدرسه هزل وود نه تنها در سبک معماری، بلکه از لحاظ کارایی نیز موفقیت واقعی در ایجاد و پیاده سازی سبک خاصی از معماری نوین بوده است. کودکان و نوجوانان در محیط آن به خوبی به محیط جدید خود واکنش نشان می دهند و محیط به خوبی با نیازهای آنها هماهنگ است.

طیف وسیع از نیازهای پیچیده بالینی ، ساخت Hazelwood را به یک پروژه بسیار چالش برانگیز تبدیل کرده بود ، مواردی از جمله تجزیه و تحلیل دقیق هر قسمت قبل از ساخت ، توسعه و بحث و گفتگو با گروه های مختلف متشکل از مشتری ، معلمان و کودکان، در طی یک دوره ۱۴ ماهه انجام شد.

هزل وود در واقع یک مدرسه دولتی ایجاد شده برای آموزش مهارت های زندگی به کودکان و نوجوانان با نیازهای شدید و بسیار پیچیده است.

این ساختمان در یک پارک واقع در یک محله کاملاً مشخص و حفاظت شده در قسمت جنوبی شهر گلاسکو قرار دارد.

برای ساخت این بنا، مسابقه ای برای انتخاب یک معمار توسط شورای شهر گلاسکو برگزار شد که شش نفر از شرکت کنندگان برای ارائه ایده هایشان دعوت شدند و در نهایت آلن دانلوپ به عنوان معمار این پروژه برگزیده شد.

در یکی از کاراترین قسمت های این پروژه، آلن دانلوپ با طراحی مبتکرانه خود یک دیوار ریلی دنباله دار پوشیده از چوب پنبه ترسیم کرد ، که نشانگرها و نشانه های لمسی برای راهنمایی دانش آموزان را در محیط مدرسه فراهم می کند. دیوار حسی ایجاد شده در ساختمان مدرسه ، به دانش آموزان کمک می کند تا در کنار استقلال در عبور و مرور از مهارت های تحرک و جهت گیری خود استفاده کرده و آنها را تقویت کنند.

آلن دانلوپ

معمار این مجموعه آلن دانلوپ در این باره گفته است:

من به عنوان معمار متعهد شدم که بنایی را ایجاد کنم که بتواند احساس واقعی استقلال را برای دانش آموزان ایجاد کند من تصمیم گرفتم تا هرگونه احساس نهادی را از بین ببرم و برای جلوگیری از تفکر متعارف در مورد طراحی مدرسه تلاش کردم.

 و مصمم شدم که مدرسه ای را ایجاد کنم که بتواند نیازهای این فرزندان و آرزوهای والدین آنها را تامین کند.

نویسنده مقاله : ی.گرجی

gorjyas@gmail.com

مطالب پیشنهادی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا