ارتفاع لایه آلودگی هوای تهران
مدیریت شهری تهران در پاسخ به مطالعات اخیر شورای عالی شهرسازی که برج‌سازی‌های منطقه ۲۲ را «سد راه جریان هوای تازه و دیوار باد عازم پایتخت» معرفی می‌کند، اعلام کرد: طبق تحقیقات مدیریت شهری، لایه انباشت ذرات آلاینده ناشی از «پدیده وارونگی هوا» در ارتفاع حداقل ۳۰۰۰ متر از تراز دریا در آسمان پایتخت شکل می‌گیرد که به اندازه سه کیلومتر ضخامت دارد و این درحالی است که با بلندترین برج ساختمانی موجود در تهران – برج بین‌المللی تهران- ۱۶۱۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و متوسط ارتفاع برج‌های منطقه ۲۲ نیز ۱۳۵۱ متر است، بنابراین بین لایه آلودگی هوا و برج‌های ساختمانی در کل شهر تهران ارتباط معناداری وجود ندارد.
در این تحقیق، در عین حال بر اثرگذاری نقطه‌ای برج‌های ساختمانی بر
جریان هوا، صحه گذاشته شده است، اما تاکید شده سرعت باد در ارتفاع بالاتر از برج‌های
ساختمانی شهر تهران بعضا ۵/ ۱ برابر سطح شهر است که این موضوع کم اثر‌بودن برج‌ها
در مقاومت مقابل جریان باد را می‌رساند. شورای عالی
شهرسازی و معماری کشور از سال گذشته با استناد به برخی مطالعات علمی درخصوص
اثرگذاری ساخت‌وسازهای بلندمرتبه منطقه ۲۲ به‌عنوان کریدور هوایی پایتخت بر جریان
باد، به شهرداری دستور داد تا روند ساخت‌وسازهای این منطقه را تا مشخص شدن میزان
تاثیرگذاری این نوع ساخت‌وسازهای بلندمرتبه بر جریان هوا متوقف کند. با شدت‌گیری
آلودگی هوای پایتخت در نیمه دوم سال جاری و ورود عالی‌ترین مقامات مسوول کشور به
این موضوع، حسن روحانی نیز دستور پیگیری موضوع «تاثیرگذاری بلندمرتبه‌سازی منطقه
۲۲ بر جریان باد» را صادر کرد. متعاقب صدور این دستور شورای عالی شهرسازی به
انتشار چند تحقیق علمی درخصوص صحت این ادعا اقدام کرد و این در حالی است که به
گفته مدیران شهری مطابق آخرین تحقیقات انجام شده درخصوص موقعیت جغرافیایی شهر
تهران و نسبت آن با پدیده وارونگی هوا، اگرچه امکان تاثیرگذاری ساخت‌وسازهای
بلندمرتبه بر جریان باد وجود دارد اما این تاثیرگذاری به‌صورت نقطه‌ای و مکانی
است. به تعبیر دیگر به دلیل فاصله زیاد بین ارتفاع ساخت‌وسازهای منطقه ۲۲ با «کد
ارتفاعی پدیده وارونگی در شهر تهران»، برج‌های شکل گرفته در منطقه ۲۲ تهران نمی‌تواند
عامل تشدیدکننده آلودگی هوا از طریق مسدود کردن کریدور هوایی تهران باشد چراکه
متوسط اختلاف ضخامت توده ناشی از پدیده وارونگی با متوسط ارقام ارتفاعی ساختمان‌های
بلندمرتبه شهر تهران به بیش از ۲۰۰۰ متر می‌رسد.
در تحقیقات ارائه شده از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری کشور آمده
بود: «باد
جریان اتفاقی نیست که تصادفی در شهر توزیع شود، بلکه براساس چگونگی نظم‌دهی بلوک‌های
ساختمانی و کریدورهای خیابانی، جاری می‌شود به‌طوری‌که ارتفاع زیاد ساختمان‌ها،
افزایش سطح اشغال بلندمرتبه‌ها و همچنین فاصله کم بین آنها، باعث کاهش جریان باد
سطحی در شهر می‌شود. همچنین وزش باد در شهر بیشترین پتانسیل را در رابطه و تاثیر
متقابل «طراحی شهری» و «اقلیم شهر» دارد که خود بر تهویه مطبوع یا نامطبوع شهر اثر می‌گذارد. در این
میان، برج‌ها قسمت عمده‌ای از جریان باد را منحرف می‌کنند و اثر ناخوشایندی بر هوای
شهر می‌گذارند.» اما مطابق با تحقیقات و مطالعات ارائه شده از سوی مدیریت شهری
تهران که درخصوص «ریشه‌‌یابی عامل تشدیدکننده آلودگی هوای پایتخت و نقش بلندمرتبه‌های
منطقه ۲۲ بر جریان باد» انجام شده است، درباره موقعیت جغرافیایی شهر تهران و نسبت
آن با پدیده وارونگی پدیده‌ای که تحت‌تاثیر کاهش دما در فصل زمستان به شکل تشکیل
لایه هوای سرد در بالای سطح شهر، اجازه صعود هوای گرم و آلوده شهر به بالا را سلب
می‌کند. این لایه چون پایین‌تر از یک لایه هوای گرم قرار می‌گیرد امکان جابه‌جایی
عمودی هوا متوقف می‌شود و حرکت جریان هوا از بالا به پایین وارونه می‌شود، عنوان
شده است: حدود ارتفاعی پدیده وارونگی در محدوده جغرافیایی شهر تهران حدود ۳۰۰۰ تا
۶۰۰۰ متر از سطح دریا است این در حالی است که محدوده شهر تهران بین ترازهای
ارتفاعی ۱۴۰۰ متر تا ۱۸۰۰ متر از سطح دریا واقع شده است و طوری که برج میلاد به‌عنوان
بلندترین سازه شهر تهران در نقطه آنتن حدود هزار و ۸۵۰متر از سطح دریا ارتفاع دارد و پس از آن برج تهران به‌عنوان بلندترین برج
مسکونی پایتخت ارتفاعی در حدود هزار و ۶۱۰ متر از سطح دریا دارد.
همچنین میانگین ارتفاع ساختمان‌های بلندمرتبه شهر تهران حدود هزار و
۵۰۰ متر از سطح دریا محاسبه شده است که با ضخامت توده ناشی از پدیده وارونگی هوا
بیش از دو هزار متر اختلاف دارد، از این رو فرضیه تاثیرگذاری ساخت‌وسازهای
بلندمرتبه منطقه ۲۲ بر شدت بخشی آلودگی هوا به دلیل کاهش جریان باد کاملا منتفی
است. در این مطالعات آمده است در زمان وارونگی هوا در محدوده منطقه ۲۲ که ارتفاع
بلندترین بام ساختمان نسبت به سطح دریا حدود ۱۴۰۰ متر است سرعت باد حدود ۸ نات (هر نات معادل ۵/ ۰ متر بر ثانیه است) اما سرعت
باد در ارتفاعات کوه‌های غرب که حدود ۳ هزار متر از سطح دریا ارتفاع دارد افزایش
می‌یابد و به ۱۰ نات(باد در این ارتفاع در هر ثانیه ۵ متر طی می‌کند) می‌رسد، همین‌طور
با افزایش ارتفاع (هم تراز با ارتفاع وارونگی هوا) در ارتفاع ۵۶۲۰ متر از سطح دریا
سرعت باد به ۱۲ نات(باد در هر ثانیه ۶ متر طی می‌کند) می‌رسد. این مطالعات و بررسی‌ها
نشان می‌دهد در ارتفاعاتی از منطقه ۲۲ شهر تهران که باد با بیشترین سرعت می‌‌وزد
تفاوت زیادی با ارتفاع ساختمان‌های بلندمرتبه این منطقه دارد که عملا بر تشدید آلودگی
هوای شهر نقشی ندارد. همچنین در محدوده‌های میانی شهر تهران که میانگین ارتفاع بام
ساختمان‌های بلندمرتبه حدود ۱۳۰۰ متر از سطح دریا است، سرعت باد ۶نات محاسبه شده
است. به گفته مدیران شهری اگرچه این ساختمان‌های بلندمرتبه می‌تواند به‌صورت نقطه‌ای
بر جریان باد تاثیرگذار باشد اما نمی‌تواند بر روند تشدیدکننده آلودگی هوا موثر
باشد، ضمن آنکه به نظر می‌رسد عاملی که بیشترین سهم در تشدید آلودگی هوای پایتخت
را دارد آلاینده‌های متحرک است که بیش از ۸۰ درصد در تشدید آلودگی هوا در زمان پدیده
وارونگی هوا تاثیرگذار است.
