تهران سالی ۳۶ سانتیمتر پایین می رود

بر اساس گزارش مرکزپژوهش های مجلس آب های زیرزمینی در بخش های مختلف ایران، وضعیت بحرانی دارند؛ این درحالی است که در سال ۹۳ بهره برداری از این منابع به ۱۱۰میلیارد مترمکعب رسیده است.

سالهاست که به دلیل
رشد فزاینده جمعیت و به تبع‌ آن تقاضا از منابع آب، از سطح زمین گذشته و به زیر
زمین رسوخ کرده است. بهره کشیدن های بیش از حد از آب های زیرزمینی در سال های
گذشته عمر منابع آبی ایران را رو به پایان برده است؛ خشکی فقط روی زمین را در
برنگرفته و زیر زمین نیز روز به روز به مناطق خشک می پیوندد. طی سال های ۱۳۷۳
تا۱۳۸۴ بیش از هزار چاه غیر مجاز موجود بوده که تعداد آن با گذشت سال ها روند
صعودی نیز به خود گرفته است.

همچنین بهره برداری از مخازن آب زیر زمینی
کشور از حدود ۰.۱ میلیارد متر مکعب در دهه ۴۰ به بیش از ۱۱۰میلیارد مترمکعب تا سال
۱۳۹۳ رسیده است به طوری که برداشت بیش از حد منابع زیرزمینی در بسیاری از مناطق به
افت کیفیت این منابع منجر شده است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس منابع
آب زیرزمینی در تامین آب بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب کشور سهم موثر و عمده
ای دارد و حیات بخش وسیعی از کشور به آن وابسته است.

در وضعیت کنونی سهم منابع آب زیرزمینی در
تامین آب ایران (کشاورزی، شرب و صنعت) بالغ بر ۵۵درصد نسبت به کل منابع آب است.
نکته اینجاست که با وجود سهم مهم منابع آب زیرزمینی در تامین نیازهای مختلف کشور،
تاکنون تقریبا تمام اعتبارات هزینه شده در فصل منابع آب، در آب های سطحی هزینه شده
است. همچنین ۶۳درصد از آب شرب نیز از طریق آب های زیر زمینی تامین شده و آب های
سطحی سهم ۳۷درصدی را به خود اختصاص می دهد.

پدیده مخرب فرونشست زمین در بسیاری از دشت
های ایران، مرگ آبخوان ها و خطرات و خسارات جبران ناپذیری را به زیرساخت های کشور
وارد کرده است. در حال حاضر نرخ متوسط فرونشست در دشت تهران بین ۳۰تا ۳۶سانتیمتر
در سال در مناطق مختلف است که بسیار بیشتر از سایر نقاط جهان است.

از جمله صدماتی که براثر فرونشینی تدریجی
زمین بروز می کند صدماتی است که به ساختمان‌ها و راه‌ها و پل‌ها و خطوط لوله و خطوط
انتقال نیرو وارد می آید. برداشت بیش اندازه از آب‌های زیر زمینی منجر به بروز
فرونشینی زمین می شود. همچنین تغییرات کیفی آب زیرزمینی در اثر کاهش حجم مخزن،
ایجاد فروچاله ها و شکاف های بزرگ در دشت ها و تهدید حیات شهرها و روستاها در اثر
تخلیه آبخوان ها از دیگر نتایج کمبود آب های زیر زمینی است.

چالش های امروز منابع آب زیرزمینی کشور

افزایش برداشت از مخازن و آب های زیرزمینی
طی سال های ۱۳۹۲ُ، ۱۳۸۹ ،۱۳۸۴ ،۱۳۶۱، ۱۳۴۷ به
ترتیب حدود ۱۰۹، ۹۷، ۶۵.۲، ۲.۲، ۰.۱ میلیارد متر مکعب است که بحرانی جدی برای
ذخایر آب زیر زمینی وارد کرده است. نمودار یک کسری مخزن حجم منابع آب زیر زمینی را
در سال های مختلف نشان می دهد.

از بین رفتن قدرت آبدهی چاه ها

از واکنش های آب های زیر زمینی به برداشت
های زیاد کاهش ظرفیت آبی آنهاست. با وجود افزایش تعداد چاه ها از سال ۱۳۸۸ به بعد
روند افزایش تخلیه چاه ها از افزایش تعداد چاه ها تبعیت نداشته و قدرت آبدهی چاه
ها به دلیل افت زیاد سطح آب و کاهش ظرفیت آب های زیرزمینی کاهش داشته است. نمودار
۲ این موضوع را به تصویر می کشد.

بی ارزش شدن آب

مرکز پژوهش های مجلس معتقد است رایگان
کردن آب زیرزمینی و نداشتن برنامه مشخص برای ارزش اقتصادی آب، دلیلی است تا بهره
برداران برای آب ارزشی قایل نشده و برای بهینه سازی مصرف آب نیز انگیزه ای نداشته
باشند.

افزایش تعداد دشت های ممنوعه

تعداد کل دشتهای کشور ۶۰۹ عدد است که از
آنها ۳۲۱ عدد آزاد هستند. افزایش برداشت بی رویه آب، باعث تغییر دشت ها از آزاد به
ممنوعه شده است. روند افزایش تعداد دشتهای ممنوعه از تعداد ۱۹۹ در سال ۸۰ به ۲۹۱
دشت در سال ۹۰ ، نشان دهنده وضعیت نامناسب منابع آبی دشتهاست. تعداد دشت های
ممنوعه کشور از حدود ۱۵دشت در سال ۴۷ به ۳۱۹دشت در سال ۱۳۹۳ افزایش یافته است.

اقلیم خشک ایران باعث شده است که دوسوم
کشور جزو مناطق خشک، نیمه خشک و بیابانی دسته بندی شود. اغلب مراکز جمعیتی از جمله
کلان شهرهای کشور نیز در همین مناطق خشک زندگی کرده که تامین آب آنها وابسته به
منابع زیرزمینی است.
وضعیت منابع آبی کشور نیز تعریف چندانی
نداشته و حکایت از محدودیت جدی این منابع دارد به طوری که در حال حاضر منابع آب
زیر زمینی کشور به دلیل برداشت بیش از حد از چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت های
چاه های مجاز همراه با وقوع خشکسالی های سال های اخیر به وضعیت بحرانی رسیده است.