چرا این ساختمان‌های بزرگ باید اطراف حرم رضوی ساخته شود

سالانه ۲۰ تا ۲۵ میلیون مسافر وارد مشهد می ;شوند، که همه آن ;ها ممکن است به مکان ;های تفریحی و گردشگری نروند و یا در سطح شهر کمتر رفت و آمد کنند اما در زمان تشرف به حرم مطهر امام رضا(ع) از مسیرهای منتهی به حرم عبور می ;کنند. بنابراین تلقی آن ;ها از وضعیت محیط و بافت پیرامونی حرم از نظافت خیابان ;ها گرفته تا برخورد کاسبان و رانندگان، معماری و تدابیر ترافیکی بسیار مهم است و در واقع نگاه آن ;ها را به فرهنگ مردم مشهد و مدیریت شهری شکل می ;دهد به ویژه که در این میان بخشی از زائران غیرایرانی ;اند و بسیاری از آن ;ها شیعیانی هستند که برای اولین بار مشهد را برای سفر به ایران انتخاب کرده ;اند. لذا باید این امر را در تمام فعالیت ;های خدماتی، عمرانی و فرهنگی در پیرامون حرم مطهر در نظر گرفت.در این گفت ;وگو نیز به همین بحث، یعنی پیوست فرهنگی اجتماعی طرح بازسازی بافت فرسوده پیرامون حرم مطهر رضوی(ع) پرداخته می ;شود. دکتر حسن بنیانیان، رئیس کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی در گفت ;وگو با خراسان با نقد وضعیت موجود در این زمینه پیشنهادهای کاربردی هم مطرح می ;کند.وی به ضرورت پرداختن به بحث پیوست فرهنگی اجتماعی طرح بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم رضوی پرداخته است.

داشتن پیوست فرهنگی اجتماعی برای هر پروژه در اطراف حرم مطهر را ضروری دانستید ، آیا منظور از پیوست فرهنگی اجتماعی مواردی مانند حفظ آثار تاریخی، آموزش کسبه و رانندگان، اتوبوس ;های ویژه، تسلط پلیس ;ها به چند زبان خارجی در این محدوده، برگزاری نمایشگاه کتاب، افزایش سرویس ;های بهداشتی برای گسترش خدمات به زائران، حفظ هویت مذهبی مکان و… است؟

بر اساس آمار مسئولان سالانه نزدیک به ۲۵ میلیون زائر، به مشهد مشرف می ;شوند که تعدادی از این افراد هم غیر ایرانی هستند، تقریباً می ;توان گفت مشهد به دلیل افزایش روزافزون رفت و آمد زائران غیرایرانی در حال تبدیل شدن به یک شهر بین ;المللی است، بنابراین وقتی این زائران به مشهد مقدس سفر می ;کنند، علاوه بر تصویر خاصی از معنویت امام رضا(ع)، به دلیل این ;که زائران خارجی با دیدن فضای اطراف حرم مطهر رضوی نوعی قضاوت درباره نظام مقدس جمهوری اسلامی در ذهن ;شان شکل می ;گیرد و این ذهنیت را در بازگشت در تعامل با دیگران منتقل می ;کنند. بنابراین هر رفتار فرهنگی و زیبا یا هر نوع رفتار غیرفرهنگی که در خاطر آن ;ها بماند، فقط بر فرد اثر منفی نمی ;گذارد و از آن ;جا که او هم ;چون پیام ;بری است که پیام ;های شکل یافته در ذهن و باورش را به شهر و کشور خود می ;برد و می ;تواند انعکاس ;دهنده پیام خوب یا بد رفتار ما باشد.

این هم فقط درباره مناطق مرکزی و نزدیک به حرم امام رضا(ع) صدق نمی ;کند تا فقط این منطقه را نماد دین ;باوری و رفتارهای درست و اسلامی بدانیم. بلکه همه مشهد باید رنگ و بوی معنویت ناب اسلامی داشته باشد. لذا باید برای همه طرح ;های عمرانی اعم از ساخت پاساژها، مجموعه ;های مدرن و… و حتی گردش مالی زوار پیوست فرهنگی اجتماعی تهیه شود.

اگر بخواهیم جلوه ;ای از تمدن اسلامی در ذهن آن ;ها شکل بگیرد و آرزو کنند که شهر و کشور خودشان هم تحت تاثیر اسلام قرار گیرد، بخش اعظم آن در مولفه ;های قابل لمس مانند اتوبوس، رفت وآمد، هتل، اماکن تفریحی و… است اما آیا این مولفه ;ها کارکرد فرهنگی و اثرگذار دارند؟ آنچه عیان است -متاسفانه- این است که وجود بارگاه امام رضا(ع) در مشهد، این شهر را به محلی برای پول درآوردن ایرانی ;ها تبدیل کرده است. حال آن ;که باید در این شهر پیام تولید شود فرهنگ تولید شود و حتی سلیقه ;سازی شود به بهترین شکل و با استفاده از بهترین شیوه ;ها اما …

ما چون در ایران هستیم به فعالیت ;های سنتی کم ;تاثیر فرهنگی که اکنون در آستان مقدس امام رضا(ع) اجرا می ;شود، عادت کردیم، اما این بارگاه ظرفیت عظیمی دارد، به عنوان نمونه می ;توانیم در زمین ;های اطراف مشهد موزه ;هایی را برپا کنیم که جنگ ;های صدر اسلام را به کمک فناوری ;های جدید بازآفرینی کند تا زمانی که خانواده ;ای به مشهد می ;آیند، دو روز از زمان حضور خود را به تماشای جنگ احد یا … بپردازند.

این فناوری در جهان نیز وجود دارد که جنگ ;های بزرگ و افتخارآمیزشان را به کمک فناوری ;های جدید و با کمترین هزینه بازسازی کرده ;اند. شما روی یک صندلی در فضای تاریک می ;نشینید با کمک نور و صدا فکر می ;کنید در متن آن جنگ هستید؛ وقتی بعد از یک ساعت و نیم از روی صندلی ;های گردون ;بلند می ;شوید، به بخشی از تاریخ خودتان مسلط شده ;اید.

علاوه بر این می ;توان مسیر زندگی، مظلومیت، معجزات و مناظره ;ها و حوادث دوران امام رضا(ع) را بازسازی کرد تا جوان و نوجوان مسلمان ایرانی وغیر ایرانی که به مشهد سفر می ;کند، با اندوخته قوی و دانشی از معارف اسلامی و آشنایی با تاریخ اسلام به کشورش بازگردد. اما ما هم ;چنان عادت کردیم که در حرم امام رضا(ع) فقط چند روحانی مسئله شرعی بگویند یا به سوالات شرعی پاسخ دهند و در همین حد، در آن جا نوآوری نمی ;بینیم. شاید بیش از ۱۰ درصد ظرفیت معنوی امام رضا(ع) مورد بهره ;برداری قرار می ;گیرد و همین میزان ما را قانع کرده است.

علاوه بر این موارد باید فعالیت ;های عمرانی را هم در این راستا قرار داد تا به صورت غیرمستقیم، فرهنگ ;سازی و تاثیرگذاری انجام شود.

به عنوان مثال هم ;اکنون در مقابل بارگاه ملکوتی ثامن ;الحجج(ع) ساختمان ;های چند طبقه اسکلت بتنی و فلزی می ;سازند که بعدها به راحتی نمی ;توان این ساختمان ;های حجیم را تخریب کرد، هم ;چنین این ساختمان ;ها جز این که برای کارهای فرهنگی محدودیت ایجاد می ;کند، بیشتر جنبه کسب درآمد و پول محور دارد. این طرح ;ها طبیعتاً افراد فرهنگ ;دوست را رنج می ;دهد، چون مکان ;های زیاد دیگری وجود دارد که می ;توان در آن جا کارهای اقتصادی انجام داد. چرا باید این ساختمان ;ها در حوالی حرم مطهر قد بکشد، چرا اطراف حرم رضوی هتل ;هایی با سبک معماری اروپایی به شکل هتل ;های مجلل ۵ ستاره ساخته می ;شود و حتی از شبکه سراسری یا ماهواره ;ها یا در فرودگاه ;ها به عنوان دعوت از زائران امام رضا(ع) تبلیغ می ;شود، اما این ساختمان ;ها هیچ همخوانی با روح معارف و سیره رضوی ندارد، بلکه یک نوع اشرافیت را با بحث متعالی زیارت می ;خواهد پیوند زند و در واقع نوعی اسلام اشرافیت زده، بی ;تفاوت نسبت به محرومان و توام با اسراف ;گرایی را به طور غیرمستقیم تبلیغ می ;کند.

این مراکز به مردم القا می ;کنند، هر شخصی می ;تواند زائر امام رضا(ع) باشد اما در هتل ;های قصرگونه هم زندگی کند. لذا مسئولان و حتی سرمایه ;گذاران توجه داشته باشند که نباید در این زمینه فقط نگاه اقتصادی داشت.

پس بحث فعالیت ;های اقتصادی اطراف حرم امام رضا(ع) چه می ;شود آیا این هتل ;ها را نمی ;توان بخشی از پیوست فرهنگی اجتماعی به حساب آورد؟

متاسفانه هم ;اکنون اطراف بارگاه مطهر رضوی مکانی برای فروش کالاهای بی ;کیفیت چینی به زائران شده است. اگر موضوع کسب درآمد با توجه به کسب رضایت الهی و خدمت به همنوعان با حضور فروشندگان متدین این محیط ;ها با آگاهی پیوند بخورد، می ;توان این مراکز را به محل عرضه کالاها و انواع سوغاتی ;های استان ;های مختلف تبدیل و از این طریق صنایع دستی و هنری کشور را احیا کرد. در این صورت بازار مشهد به بازاری معنوی و فرهنگی ماندگار برای خانواده ;ها تبدیل می ;شود.

مراکز تفریحی هم باید در این دایره قرار گیرند؟

قطعا، نباید دچار غفلت شویم تا آ ;ن ;قدر تاسیسات جانبی در مشهد ساخته شود که وقتی زائر می ;آید و بازمی ;گردد «زیارت» بخش کمی از خاطرات او شود هر کس به مشهد می ;آید باید بیشترین بهره را از زیارت ببرد صریح عرض کنم اگر برای مجموعه ;های بزرگی که طی سال ;های اخیر در آنجا ساخته شده و یا در حال ساخت است، پیوست فرهنگی مطالبه نشود، آرام آرام وزن خاطرات مشهد و بارگاه امام رضا(ع) کم می ;شود؛ ممکن است افرادی که سن ;شان بیشتر است، این اتفاق برای ;شان نیفتد ولی نوجوان ۱۵-۱۲ ساله وقتی به آنجا می ;آید و بخش اعظم ذهنش با سرگرمی ;هایی پر می ;شود که بویی از فرهنگ ایرانی یا معنویت مناسب نبرده ;اند، بعد از مدتی به تدریج زیارت حرم امام رضا(ع) به حاشیه ذهن ;ها می ;رود ، این از نظر فرهنگی فاجعه بزرگی برای ما ایرانی ;هاست.

نظر شما درباره وضعیت کنونی توسعه در مشهد از نگاه فرهنگی چیست؟

مشهد در سال ;های اخیر مانند سایر شهرهای کشور یک توسعه بی ;هویت بر محور پول و کسب منافع زودگذر اقتصادی داشته است. بافت ;های بسیار متراکم با جمعیت وسیع این شهر و نگاه کسب درآمد شخصی هر فرد به این موضوع دلیل اصلی، هم ;چنین حاکم نبودن یک مدیریت متمرکز فرهنگی نیز در این خصوص تاثیرگذار بوده است.

اما نگاهی هم که به مقوله فرهنگ در مشهد وجود دارد، نگاهی سنتی و مربوط به گذشته است و به این که در آینده چه تحولاتی رخ می ;دهد تا با پیش ;بینی پیامدهای منفی آن، تمهیداتی اندیشید، توجهی نمی ;شود.

مشکل مدیریت فرهنگ در شهر مشهد مانند قصه فرهنگ در همه جای کشور است، متاسفانه مدیریت فرهنگ عمومی مشهد به حال خود رها شده است. علت هم این است که مدیریت صحیح و جامع تحولات فرهنگی شهر مشهد، به مدیریت اوقات فراغت و تولید آثار فرهنگی کوچک محدود شده است. انتظار است با پی ;گیری نماینده مقام معظم رهبری در استان و استاندار، این مسائل تحول اساسی یابد و این سرمایه بسیار مهم یعنی، معنویت شهر مشهد در ذیل تجارت لجام گسیخته مخرب اقتصاد نابود نشود.

در حال حاضر به دلیل عادت ذهنی مسئولان استان بسیاری از آثار و برکات معنوی و فرهنگ ;ساز مشهد برای ایرانیان و همه مسلمانانی که به زیارت امام رضا(ع) می ;آیند ناشناخته باقی مانده است. به همین دلیل وقتی با تحولات بی ;برنامه و لجام ;گسیخته تجاری و اقتصادی، این آثار معنوی و فرهنگ ;ساز نابود می ;شود، این بزرگواران متوجه نمی ;شوند که برای آن چاره ;ای بیندیشند در حالی که همین آثار ناشناخته معنوی و فرهنگ ;ساز است که هر لحظه به جمعیت زائران امام رضا(ع) می ;افزاید.

من ;نمی ;دانم در حال حاضر چند نفر استاد صاحب ;نظر فرهنگ ;شناس، روان ;شناس، جامعه ;شناس و اسلام ;شناس، در اتاق ;های فکر در حال انجام مطالعات برای تحولات فرهنگی شهر مشهد هستند و تحولات مهم این شهر را به لحاظ تاثیر فرهنگی ساخت ;وسازهای پروژه ;ها و طرح ;های جدید رصد می ;کنند، اما دورادور این احساس تلخ را داریم. …

البته نباید از تحولات گسترده در کلیت شهر مشهد غافل شد، تحولات شهر مقدس مشهد نیازمند پیوست فرهنگی است، آن هم با فوریت و دعوت از صاحب ;نظران بیرون از شهر مشهد، که حضور در کنار مرقد مطهر رضوی برای آن ;ها به عادت تبدیل نشده باشد.