معماری مدرن در ایران
در معماری مدرن به سبب افزایش جمعیت جهان در دوران مدرنیته، معماران خود را بر ساخت خانههای ساده با مصالحی ساده و در عین حال زیبا و ظریف متمرکز کردند.
هنر معماری مدرن یا Modern Architecture Art در اواخر قرن نوزدهم ایجاد شده و با استقبال مردم مواجه شد زیرا ازدیاد جمعیت در این دهه محسوستر از پیش شده بود و این اتفاقی نگران کننده به نظر میرسید. معماری دبی و به خصوص بناهایی مانند برج خلیفه دبی از نمونههای خاص معماری مدرن در عصر حاضر هستند. در این مطلب به معرفی معماری مدرن خواهیم پرداخت و تأثیر آن بر معماری ایرانی را بررسی خواهیم کرد.
معماری مدرن چه ویژگیهایی دارد؟
معماری مدرن مدعی شد علاوه بر اینکه میتواند حفظ ظاهر و زیبایی را داشته باشد، میتواند سکونت افراد بیشتری را نیز تامین کند. پس از جنگ جهانی احساس نیاز و محبوبیت مردم به معماری مدرن چند برابر شد. مردم جنگ زده خواستار فرم جدیدی از سکونت شدند تا سختیها و مشکلات پیش آمده را فراموش کنند. از طرفی دیگر معماران و شهرسازان نیز آن موقعیت که اکثر مکانها ویران شده بود را غنیمت شمردند و طرحی جدید برای ساختوساز برگزیدند.
در این سالها، اماکنی مانند کلیسا و قصر و از این قبیل، دیگر اولویتی که در سنت داشت را از دست داده بود. در قدیم این اماکن برای بهترین معماری شایستهترین بودند، لذا بودجه و زمان بسیار زیادی صرف ساخت و ساز چنین اماکنی میشد. با این حال چنین مکانهایی در سالهای مذکور این شایستگی خود را از دست دادند و تمرکز بیشتر بر سکونت مردم قرار گرفت. این امر مورد قبول مردم بود زیرا کاملا در چهارچوب دموکراسی تعریف میشد.
این اتفاق هم به نفع مردم و هم به نفع حکومتها بود زیرا ولخرجیهای معماری سنتی مانند اسراف در تزئینات داخلی و خارجی و ساخت و ساز قصرهای گرانقیمت و … از میان رفت و رضایت مردم از سکونت در خانههای چند طبقه با معماری منحصر به فرد نیز افزایش یافت. معمولا مواد اولیه معماری مدرن موادی مانند بتن و شیشه ساده و فولاد است که در نسبت با معماری سنتی بسیار قیمت پایینتری دارد. در معماری سنتی موادی مانند سنگهای گران قیمت نقاشیهای دقیق و زیاد کاربرد فراوانی داشت. معماران مدرن بر این عقیده بودند و هستند که هر عصری باید فرم خود را داشتهباشد. این عقیده معماران باعث شد معماری مدرن، پویا و نگرشی علمی تکنیکی داشته باشد.
معماری مدرن در ایران
معماری مدرن در ایران را میتوان به سه مقطع اصلی تقسیم کرد:
قاجار (دوران ناصری)
پهلوی
جمهوری اسلامی
۱. معماری مدرن در دوره قاجار
در دوران قاجار، حاکمان و اشراف قجری بواسطه سفر به اروپا یا مشاهده کارت پستالها و عکس یا مطالعه سفرنامهها کمکم با معماری اروپایی و فرهنگ اروپایی آشنا شدند. از آنجا که قجریها علاقه بسیار زیادی به فرهنگ اروپایی داشتند، در تلاش بودند که این فرهنگ را در ایران نیز برپا کنند، اما میدانستند که تغییر یک سنت کار یک روز و دو روز نیست لذا برآن شدند تا در ابتدای امر، ظواهر را تقلید کرده و کاملا اروپایی کنند. این تقلید کورکورانه ضربههای بسیاری بر فرهنگ وارد کرد زیرا معماری مدرن در غرب با پشتوانه و علت بود اما ایرانیان صرفا از حیث احساسی و به دلیل فرنگی بودن معماری مدرن، آن را رواج دادند.
ممتحنالدوله اولین معماری بود که در اروپا درس خوانده بود و در سال ۱۲۴۳ وارد ایران شد. از جمله آثار مهم او مدرسه سپهسالار (مدرسه شهید مطهری) و مجلس شورای ملی است. اگر چه او نتوانست معماری ایرانی را متحول کند، اما نقش مهمی در معرفی معماری مدرن در ایران داشت. از جمله دیگر بناهای مهم و معروف دوره قاجار، عمارت شمسالعماره را میتوان نام برد که تلفیقی از معماری ایرانی و اروپاییست.
۲. معماری مدرن در دوره پهلوی
اقدامات رضاشاه
رضا شاه که تجدد و ورود مدرنیته به ایران برای او بسیار اهمیت داشت، با دعوت از معماران اروپایی و تشویق برای تحصیل ایرانیان به اروپا توانست آغازگر تحولی در معماری ایرانی باشد. درآن زمان معماران ایرانی با مصالحی جدید و کم هزینه تر مانند بتن آشنا شدند. بتن مادهای بود که از جنبهی سازه و زیبایی و در عین حال صرفهجویی در زمان و هزینه امکانات جدیدی را برای معماران ایرانی به همراه داشت.
این مواد و مصالح به سبب سادگی و زیبایی در مقابل خشت و کاهگل قرار گرفت و بسیار محبوب شد و مورد استفاده قرار گرفت، زیرا کاربرد بیشتری نیز نسبت به مصالح سنتی داشت. ورود این مواد با ورود معماران فرنگی به ایران برای آموزش کار با این مواد همراه شد. معماران اروپایی توانستند تاثیر بسیاری بر معماران ایرانی و نوع فکر و فرم کارشان بگذارند. از آنجا که کار با این مصالح وارداتی ساده تر از پیش شد معماران ایرانی در پی ایجاد فرم های خلاقی شدند تا بتوانند خود این مصالح را زیبا جلوه دهند. از نمونه معماریهای دوره پهلوی میتوان به عمارت کاخ شمس اشاره کرد
دانشکده هنرهای زیبا
در سال ۱۳۱۹ دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران تاسیس شد. این دانشکده در ابتدا سه رشته داشت که یکی از آنها معماری بود و اساتید آن درس خوانده های فرنگ و اروپا بودند. تأسیس این دانشکده و حضور چنین اساتیدی، تاثیرگذارترین عامل در تحول معماری ایرانی و ثابت کردن معماری مدرن و تفهیم اصول و قوانین این معماری در ایران بود. در آن زمان معماران ایرانی و دانشجویان به شکل منظم و پیوسته درس هایی میخواندند که علاوه بر تکنیک های فرمی معماری مدرن، آنها را با اصول و محتوا و تفکر معماری مدرن نیز آشنا میکرد. این عامل باعث شد دانشجویان بیشتر بتوانند از خلاقیت های خود استفاده کنند. به همین سبب، رفته رفته این نوع معماری در ایران رواج یافت.
۳. معماری مدرن پس از انقلاب
پس از انقلاب تعداد زیاد افراد تحصیل کرده در رشته معماری و همینطور ورود رسانههای جهانی باعث شد تا معماران با انواع و اقسام مطالب مربوطه آشنا شوند و گشوده دستتر از پیش این اطلاعات را آزمایش و اجرا کنند. هدف اصلی معماران ایرانی در دو دهه اخیر، معماری با دقت بر میراث تاریخی فرهنگی و معماری سنتی ایرانی بودهاست. اگرچه شاید معماران بخش خصوصی غیر از این عمل کرده باشند، اما در ساختمانهای زیر نظر دولت، معمولا هدف دیگری نیست. جنبش پست مدرنیسم کلاسیسیم باعث شد تا این معماران بر آن باشند که در معماری معاصر ایران، چهره و فرمی ایرانی تر ایجاد کنند. این سبک و عملکرد نیز در این مدت از طرف دولت حمایت شدهاست. نامی که دولت برای این نوع گرایش برگزیده، معماری ایرانی-اسلامی است و نمود این گرایش معمولا در ساختمان های دولتی مشاهده میشود. آشتی دادن و تلفیق سنت و معماری مدرن تمرکز اصلی معماران ایرانی پس از انقلاب بوده است.