محمدرضا محمدیان کارشناس و پژوهشگر حقوق مهندسی
درس‌های حقوقی از زلزله کرمانشاه برای مهندسان ساختمان
زمین لرزه کرمانشاه، بزرگی: ۷.۳ در مقیاس ریشترحوالی ازگله تاریخ و زمان وقوع به وقت محلی: ۱۳۹۶/۰۸/۲۱ ۲۱:۴۸:۱۶ طول جغرافیایی: ۴۵.۹ عرض جغرافیایی: ۳۴.۸۴ عمق زمین‌لرزه: ۱۱۱ کیلومتر دراین زلزله علاوه بر جان باختن جمع کثیری از هموطنان عزیر خسارات مالی فراوانی برجای ماند اما این سئوال در زلزله و زلزله های ماقبل آن همواره بی پاسخ مانده است که چرا مسئولین کشورمان از این حواث را بعنوان دستاوردی برای اصلاح قوانین وضوابط ساخت وسازها بهره گیری نمی‌کنند ؟
زمین لرزه کرمانشاه،
بزرگی: ۷.۳ در مقیاس ریشترحوالی ازگله تاریخ
و زمان وقوع به وقت محلی: ۱۳۹۶/۰۸/۲۱ ۲۱:۴۸:۱۶ طول جغرافیایی: ۴۵.۹ عرض جغرافیایی:
۳۴.۸۴ عمق زمین‌لرزه: ۱۱۱ کیلومتر دراین زلزله علاوه بر جان باختن جمع کثیری از
هموطنان عزیر خسارات مالی فراوانی برجای ماند اما این سئوال در زلزله و زلزله های
ماقبل آن همواره بی پاسخ مانده است که چرا مسئولین کشورمان از این حواث را بعنوان
دستاوردی برای اصلاح قوانین وضوابط ساخت وسازها بهره گیری نمی کنند ؟ وتا کی ما
باید همواره شاهد جان باختن عده ای مردم مظلم و بی گناه وخسارت گسترده ناشی از
زلزله در کشورمان باشیم؟ چرا با الهام از این تجارب علاج واقعه را قبل از وقوع
نمیکنیم؟ این موضوع از دو منظر قابل
بررسی است.
الف)الزامات حین وقوع (مدیریت بحران)
الزامات حین وقوع
زلزله شامل ناکارآمدی مدیریت بحران کشور است که علیرغم وجود دستاوردهای مهم درسطح
جهانی در زمینه مدیریت بحران این حوزه در کشور ما به رغم تجارب متعدد در زلزله های
کذشته کماکان از روش های سنتی استفاده می کند ون ا کارآمدی آن برای مردم مصیبت زده
و آسیب دیده معضلی به مراتب بدتر از اثرات زلزله است.که بررسی آن بدلیل گستردگی
موضوع در این نوشتار نمی گنجد. بنابراین لازم است مدیریت بحران کشور ،نه فقط برای
پر کردن گزارش عملکرد و نشان دادن در جلسات ،با نگاهی دقیق وعلمی به این موضوع
،شناسایی نکات ضعف وبا یک جمعبندی اصولی منطبق با داده های علمی ،ریشه های
ناکارآمدی مدیریت بحران را شناسایی وبا پندگیری از چرایی این اتفاق شوک آور،البته
متعاقب آن شناسایی وتنبیه عوامل اهمال کننده در احداث بناه ،بصورت جدی راه را بر
تبعات نا گوارناشی از چنین حوادثی ببندند.
ب) الزامات قبل از
وقوع (اصلاح قوانین و رعایت مباحث مقررات ملّی ساختمان)
اما مشابه این
زلزله در کشورهای دیگر نیز اتفاق افتاده که به اختصار و بصورت تطبیقی به دومورد آن
اشاره می کنیم:
زمین‌لرزه کوبه:
زمین‌لرزه عظیم
«کوبه» یا «هانشین» زلزله‌ای به بزرگی ۳/ ۷ ریشتر بود که بندر کوبه را به مدت ۲۰۰
ثانیه لرزاند و در هم کوبید.زلزله “کوبه” از مرگبارترین زمین لرزه‌هادر این کشور بود که بیش از شش هزار کشته
برجا گذاشت. در هفدهم ژانویه ۱۹۹۵، شهر کوبه دومین بندر بزرگ این کشور به کلی
نابود شد، بزرگراه‌های این کشور از هم گسستند، بسیاری از ساختمان‌ها فرو ریخت و پل‌های
زیادی منهدم شد. این زلزله شوک بزرگی در کشور ایجاد کرد و موجب شد همه به خطرهای
زلزله پی ببرند.
اما این زلزله موجب
شد تا نظام مدیریتی ژاپن تجربه‌های علمی فراوانی کسب نماید، طوری که تمامی عملکردها وضوابط واستاندارد ها
مورد بازبینی جدی قرار گرفتند.
موارد زیر را از
مهم‌ترین دستاوردهای زلزله ژاپن می‌توان برشمرد:
–
ضرورت افزایش سطح استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری
–
تقویت وایمن‌سازی شبکه‌های حیاتی شهری مانند خطوط ارتباطاتی شبکه‌های برق، آب و
گاز در شهرهای بزرگ
– توجه
به بافت قدیمی شهر
–
ضرورت افزایش سطح هماهنگی میان نیروهای امدادرسان و دستگاه‌های شهری و بالا بردن
سطح مدیریت بحران در زمان وقوع بحران
–
استفاده از مصالح سبک و در عین حال مقاوم در ساختمانسازیها و افزایش
سطح آموزش عمومی.
کارشناسان در بررسی‌های میدانی و دقیق
زلزله‌‌ی هانشین ژاپن به نتیجه‌ی جالبی دست یافتند؛ آنها در تک تک ساخت و سازهای
انجام شده‌ی این شهر به دنبال خطای ناشی از تخلف مهندسین ناظر، طراح و مجری بودند
ولی حتی یک مورد تخلف پیدا نکرده و بررسی‌های اولیه حاکی از آن بود که مهندسین
مربوطه به دقت تمام وظایف خود را انجام داده بودند و تخریب‌های ناشی از زلزله به
دلیل ضعف در استانداردها و مقررات فنی حاکم در آن زمان بر ساخت و ساز‌ها بوده است
و بلافاصله اقدام به اصلاح این استانداردها و ضوابط فنی نمودند.
دست‌اندرکاران دولت
ژاپن پس از زمین‌لرزه کوبه تلاش داشته‌اند تا از تجربه‌های بدست آمده به خوبی بهره
ببرند وحساسیت‌ها را نسبت
به بروز سرپیچی از قوانین ایمنی به شدت بالا برده‌اند. بر همین اساس است که علاوه بر برگزاری مانورهای
دوره‌ای و سراسری برای آمادگی دستگاه‌ها و مردم برای مقابله با آسیب‌های زمین‌لرزه،معیارها و استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها
و زیرساخت‌های شهری را نیز تقویت کرده‌اند.
برای نمونه به
دنبال این زمین‌لرزه، تاکید بیشتری بر رعایت استانداردهای ساخت وسایل گرمازا در
ژاپن صورت گرفت که قطع خودکار گاز، برق و سوخت، پس از زلزله‌های شدید از آن جمله‌اند.
استفاده از مصالح
سبک و در عین حال مقاوم در ساختمان‌سازی و افزایش سطح آموزش عمومی از دیگر مواردی
بود که بعد از زمین‌لرزه کوبه بر آن بسیار تاکید شده است.
تقویت ایمنی
زیرساخت‌های شهری مانند پل‌ها و شاهراه‌ها نیز از دیگر نکاتی است که به شدت مورد
توجه دولت ژاپن قرار گرفت.
زلزله ترکیه
سال ها پیش در
ترکیه زلزله ای آمد و بسیاری از ساختمان های نو فرویختند و مهندسانی که بر آن
ساختمان ها نظارت کرده و مهر تایید بر بنایشان زده بودند تحت تعقیب قرار گرفتند؛
از آن به بعد مهندسان ترکیه فهمیدند که پایان کار یک ساختمان، آغاز مسؤولیت آنها
برای یک عمر است.
با توجه دو مورد ذکر
شده و موقیت زلزله خیز ایران چه کسی می تواند با اطمینان بگوید اگر زلزله ای به
قدرت زلزله کرمانشاه ، شهری پرتراکم مثل تهران را بلزراند، هیچ کدام از خانه هایی
که مهندسان ایران ساخت شان را تایید کرده اند، فرو نخواهد ریخت؟!
پیگری سریع، جدی و
بدون اغماض پرونده ساختمان هایی که در چند سال اخیر با تایید مهندسین ناظر ساخته
شده و فروریخته اند و نیز، تدوین و تصویب قانون مسؤولیت عوامل دخیل در ساخت وساز، بازگری
در قانون شهرداری ها خصوصا ماده ۱۰۰ این قانون ازجمله مطالبات جدی و حیاتی مردمی
است که روی کمربندی جهانی زلزله زندگی می کنند و حق دارند زنده بمانند.
زلزله کرمانشاه
در زلزله اخیر
کرمانشاه که با قدرت ۳/۷ درمقیاس ریشتر به وقوع پیوست و مسئولین و دست اند کاران
با خونسردی از آن گذشتند براساس اطلاعات و گزارشهای فنی مصور نشأت گرفته از
مشاهدات بعمل آمده توسط هیأتهای مختلف شناسایی ، اینگونه نتیجه گیری می شود
که :
الزاماتی اجرایی که در ساخت و سازهای سرپل ذهاب در زمان اجرا مورد
توجه نبوده است:
۱ .
عدم وجود مجری دارای صلاحیت در اجرای پروژه ها( کنترل حضور ویا عدم حضور مجریان
ذیصلاح در پروژه ها ازجمله تکالیف مهندسین ناظر است که میبایستی در ابتدای
گزارشات مرحله ای خود به آن اشاره داشته
باشند.)
۲ .
ضعف اجرا به سبب فقدان نیروهای کارگری ماهر و استاد کار و دارای صلاحیت و رده بندی
شده در بخش جوشکاری،آرماتوربندی، بتن ریزی، سفت کاری و نماسازی( این مهم نیز
ازجمله تکالیف مهندس ناظر است که از داشتن صلاحیت ومهارت عوامل اجرایی پروژه تحت
نظارت خود اطمینان حاصل نماید)
۳ .ضعف
اساسی در بتن های مصرف شده در بخش های سازه ای و عدم کنترل و عدم وجود آزمایشگاهای
فنی (اخذ شیت های آزمایشگاهی سنجش مقاومت بتن ازموارد کنترلی مهندس ناظر است ودر
رد و یا پذیرش شیت آمایشگاهی بتن مهندس ناظر مخیر است. بعبارت دیگر مسئولیت نتیجه
استخراج شده وصحت وسقم آن برعهده ناظر ساختمان می باشد نه آزمایشاه تهیه کننده شیت
آزمایشگاهی)
۴ .
ضعف در طراحی ساختمان ها الف)عدم استفاده
از ضوابط آئین نامه ها و مقررات ویرایش های گذشته ب) عدم مطالعات ژئوتکنیک
۵-خطای محاسباتی: مهندسین طراح حقیقی یا حقوقی مکلف به رعایت
استاندارد ها ومباحث مقررات ملی ساختمان هستند و شخصاً نسبت به اجرای طرح خود
پاسخگو خواهند بود. البته موارد دیگری شامل : کمبود یا فقدان جزئیات اجرایی نقشه های ساختمانی،
عدم استفاده از مصالح سبک، ساخت و سازهای
غیر مجاز تأثیر به سزایی در تخریب ها داشته اند.
نتیجه گیری:
بر اساس ماده ۱۹۸
قانون آئین دادرسی مدنی : در صورتی که حق یا دینی بر عهده کسی ثابت شد ، اصل بر
بقای آن است مگر اینکه خلاف آن اثبات شود. عرف پرونده های متشکله اشعار میدارد: مهندسین با توجه به شرح وظایف مفصلشان مقصرند )اثبات حق بر آنان( مگر اینکه خلاف آن را بتوانند با اقامه دلیل اثبات کنند . بعبارت دیگر باید دلایل بریء
الذمه شدن خود را درقالب گزارشات مرحله ای وبه موقع تحویل شده به مرجع صدور پروانه
ساختمان فراهم نمایند. همچنین وفق ماده ۲۹۵ قانون مجازات های اسلامی در موازد زیر
دیه پرداخت می شود :
تبصره ۳ – (هرگاه
بر اثر بی احتیاطی یا بی مبالاتی یا عدم مهارت و عدم رعایت مقررات مربوط به امری
قتل یا ضرب یا جرح واقع شود بنحوی که اگر آن مقررات رعایت می شد حادثه ای اتفاق نمی افتاد قتل و یا ضرب
و یا جرح در حکم شبه عمد خواهد بود) . واقعا اگر مقررات
ملی ساختمان با دقت در ساختمان های تخریب شده سرپل ذهاب رعایت می شد ما شاهد این
همه تلفات جانی ومالی نبودیم. واگر اولیا دم جان باختگان در محاکم قضایی علیه دست
اندرکاران (طراح ،ناظر،مجری) اقامه دعوی نمایند ، این اشخاص چگونه می توانند از
خود دفاع نمایند؟
اگر واقعا اصول
ساختمان سازی ،اشل های تعریف شده درراستای بیس و اسکلت سازی ساختمان ها ،مقاوم
سازی انها در برابر حوادثی اینچنینی ،استفاده از مصالح درجه یک و استاندارد رعایت
می شد ،آیا بازهم شاهد این حجم خرابی و تلفات مالی وجانی ناشی از این زلزله بودیم
؟ اگر واقعا مدیران و ناظران و مهندسان بر روند ساختمان سازی مسکن مهر بدون لحاظ
نمودن رابطه نظارت اصولی می کردند ،باز هم با این تکانه ها ،ساختمانهای بر سر مردم
بینوا آوار می شد؟
پس پیشنهاد میگردد:
وفق شرح وظایف مقرر مهندسین ناظر گزارشات هریک از مراحل اجرای کار تحت نظارت خود
را با دقت تنظیم و در موعد به مرجع صدور پروانه ساختمان تحویل و ثبت دبیرخانه
نموده و نسخه ای از آن را به سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ویا دفاتر نمایندگی
آن ارسال و تصویر این مستندات را در آرشیو شخصی خود نگهداری نمایند. مسئولین و دست
اندرکاران نیز همچون مسئولین کشور ژاپن با نگاهی کارشناسی با رویکرد آسیب شناسی
چالش ها و مشکلات موجود را در ساخت و ساز کشور قبل از وقوع زلزله زیانباری دیگر در
دستورکار خود قرار داده وبا عزمی راسخ این چالش ها و معضلات را اصلاح و برطرف
نمایند تا شاهد این صحنه های دلخراش نباشیم.
