چند نکته درباره زلزله ۴.۳ فیروزکوه

رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی جزئیات زلزله شب گذشته فیروزکوه را تشریح کرد.

دکتر علی بیت اللهی رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در
یادداشتی که در اختیار پایگاه خبری قرار دارد به تشریح جزئیات زلزله شب گذشته فیروزکوه
پرداخت.

۲۵ دی ماه ۱۳۹۶ زلزله دیگری با بزرگای ۴.۳ در شرق تهران رخ داد. قبل آن
نیز سه پیش‌لرزه خفیف با بزرگاهای ۳.۲ و ۱.۳ و ۱.۹ در حوالی رومرکز زلزله مذکور از
سحرگاه همان روز از ساعت ۵:۳۸ تا حدود ۶ صبح رخ می دهد. ساعت وقوع زلزله ۴.۳ فیروزکوه
۱۷:۲۰ می باشد.

بعد از زلزله ۴.۳ فیروزکوه ( مورخ ۲۵/۱۰/۱۳۹۶ ساعت ۵ و بیست دقیقه عصر)
زلزله خفیف دیگری با میل به سمت شهر دماوند با بزرگی ۲ در حوزه شهری شهر دماوند در
ساعت ۱۷:۳۸ ( ۱۸ دقیقه بعد از زلزله ۴.۳ فیروزکوه ) رخ می دهد و تا این لحظه ( ساعت
۲۴ روز ۲۵ دی ماه ) زلزله دیگری در منطقه رکورد نشده است.

زون وقوع زلزله ۴.۳ فیروزکوه، از نظر لرزه خیزی فعال و در بر دارنده گسله
های لرزه زای متعددی است که در شکل ۱ نشان داده شده است.

شکل۱- گسله های محدوده رومرکزی زلزله ۴.۳ فیروزکوه ( زلزله ۲۵ دی ماه
۱۳۹۶)

فاصله رو مرکز زلزله از شهر فیروزکوه ۱۰ کیلومتر و در سمت غربی شهر واقع
می گردد. همچنین این زلزله در ۵۵ کیلومتری شرق شهر دماوند، ۹۵ کیلومتری حاشیه شرقی
شهر تهران و حدود ۱۱۲ کیلومتری از مرکز شهر تهران و در شرق آن واقع می گردد.

در شرق تهران، گره تکتونیکی مهمی وجود دارد که محل تلاقی گسل های مشا و
گسل شمال تهران است. این ناحیه یکی از مهمترین نواحی فعال و لرزه خیز در اطراف شهر
تهران است که موجب شده است رخداد زلزله ها در شرق شهر تهران نسبت به غرب آن بمراتب
بیشتر باشد. مراکز جمعیتی لواسان، آبادی ایرا، جوارد، کلگدر و رسانان در محدوده این
گره تکتونیکی واقع می گردند. رومرکز زلزله ۴.۳ فیروزکوه حدود ۸۰ کیلومتری شرقی این
ناحیه قرار گرفته است( شکل ۲ ).

شکل۲- موقعیت رومرکز زلزله ۴.۳ فیروزکوه و گسل ها و مراکز جمعیتی نزدیک
منطقه

لرزه خیزی یک ماه گذشته محدوده شرقی و غربی کلان شهر تهران نشان می دهد
که هم در زلزله ملارد( زلزله با بزرگی ۵.۲ مورخ ۲۹ آذر ۱۳۹۶) و هم در زلزله ۴.۳ فیروزکوه
شرق و غرب شهر تهران دچار تنش لرزه ای بوده اند و اینکه تا چه حد از تنش موجود در این
گستره فعال و لرزه خیز رها شده است، امری است که صحبت در خصوص آن بدلیل عدم اندازه
گیری های دقیق حرکات گسلی با تردید همراه است. در هر حال وقوع زلزله های شرقی و غربی
شهر تهران، معرف لرزه خیزی ناحیه و فعال بودن گسله های اطراف است. در شکل ۳ رخداد زلزله
های ماه گذشته نشان داده شده است.

شکل۳- لرزه خیزی ماه اخیر ناحیه تهران ( خوشه لرزه ای غربی شهر تهران مربوط
به زلزله ملارد و پس لرزه های آن است).

لازم بذکر است که دو سال پیش در مورخه سوم شهریور ۱۳۹۴ در همین ناحیه
( بفاصله تقریبی ۶ کیلومتری از زلزله ۴.۳ ) زلزله ای با بزرگی ۴.۶ نیز رخ داده است
که دال بر فعال بودن گسله های منطقه است( شکل ۴ ).

شکل۴- موقعیت رومرکز زلزله ۴.۳ فیروزکوه و رومرکز زلزله ۴.۶ مورخه
۳/۶/۱۳۹۴ در این ناحیه

پدیده تکتونیکی ممتاز در سوی شمالی و شرقی کلانشهر تهران، گسل طویل و لرزه
زای مشاء است. این گسل در حوالی محدود لواسان بزرگ با گسل شمال تهران و در ناحیه فیروزکوه،
با گسل فیروزکوه متصل می شود. گسل فیروزکوه، گسلی است با راستای شمال شرق – جنوب غرب و از مجاورت شهر فیروزکوه رد می شود. شیب این گسل
به سوی جنوب شرق است و در بخش غربی آن سنگ های سازند لار، رسوبات پالئوژن و کنگلومرای
نئوژن (از سوی جنوب و جنوب شرقی) بر روی رسوبات آبرفتی کواترنر دشت فیروزکوه(در شمال
و شمال غربی) رانده شده اند.

ساختار تکتونیکی گسل مشاء، مورفوتکتونیک شرق تهران را تحت تاثیر خود قرار
داده و گسله های جانبی متعددی را بصورت مورب بر خود در بر گرفته است( شکل ۵).

شکل۵- مسیر گسل مشاء در شرق تهران

گسل مشاء دارای سازوکار فشاری با مؤلفه راستالغز راستگرد است.این گسل از
گستره قزوین با درازای حدود ۲۱۰ کیلومتر تا شرق استان تهران امتداد دارد. گسلی است
اصلی و لرزه زا که در راستای آن گستره بلند البرز از شمال بر روی گستره چین های کناری
البرز در جنوب رانده شده است. حدس زده می شود که زمینلرزه ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی دماوند
– شمیرانات با بزرگی تخمین زده Ms=۷.۱ و شدت IO = VIII+ مرتبط با گسله مشاء باشد.

با توجه به موارد مذکور بهتر است به چند سوال بر اساس نقطه نظر خود، پاسخ
بدهم:

آیا این زلزله مرتبط با گسل های تهران است؟

این سوال، با توجه به تعریفی که از گسل های شهر تهران تعریف می کنیم، جواب
داده می شود. اگر مراد از سوال، گسل ها واقع در حریم شهری تهران باشد، پاسخ منفی است.
اما اگر منظور گسل هایی باشند که تحت فعالیت آنها، شهر تهران امکان آسیب دیدگی دارد،
مسلما، بله ، مرتبط است. سوی غربی گسل فیروزکوه از حاشیه شرقی شهر تهران، حدود ۳۵ کیلومتر
فاصله داد. گسل مشاء نیز در دو سوی شمال شرق و شمال غربی که با گسل شمال تهران مجانب
می شود بین ۲۰ تا ۵۰ کیلومتر از حاشیه شهری تهران، فاصله دارد. بنابراین قطعا فعالیت
این گسله ها، فعالیت لرزه ای گسل های مرتبط با شهر تهران نیز تلقی می گردد.

آیا این زلزله می تواند پیشلرزه ای از یک زلزله بزرگتر باشد؟

بنظر بنده، با توجه به گذشت چندین ساعت از زلزله ۴.۳ فیروزکوه و سکون نسبی
لرزه ای حاکم بر شرق تهران، احتمال کمتری وجود دارد که این زلزله بعنوان پیشلرزه زلزله
بزرگتر باشد، هر چند که واقعا جواب قطعی دادن به چنین پرسشی در حد مقدورات علمی ما
نیست.

پیام این زلزله چیست؟

زلزله ۴.۳ مورخه ۲۵ دی ماه نود و شش ( در شرق تهران ) همراه با زلزله
۵.۲ مورخه ۲۹ آذرماه نود شش ( در غرب تهران ) دارای این پیام مهم است که شرق و غرب
تهران متحمل تنش های تکتونیکی و رها شدن مکرر انرژی لرزه ای است و مهمترین گواه لرزه
خیزی پهنه تهران است. لازم است که هشدارها را خیلی جدی بگیریم و پس از چندی با فروکش
کردن تب زلزله، موضوع کاهش ریسک را فراموش نکنیم. معیار قضاوت ما در خصوص فراموشی و
یا عدم فراموشی موضوع زلزله، مهم بودن و یا نبودن موضوع کاهش خطرپذیری لرزه ای، میزان
تخصیص بودجه مسئولین محترم برای کاهش ریسک است. شعار مراجع معتبر جهانی این است: هزینه
برای کاهش ریسک، هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است.