آنهایی که به حاشیه رفتند!

پدیده حاشیه نشینی یکی از معضلات جدی و قابل توجه است که در بسیاری از کشورهای جهان،بخشی از دغدغه های مدیران و مسئولان ذیربط شهری و امنیتی را به خود معطوف کرده است.

حاشیه نشینان به افرادی اطلاق می شود که در حاشیه شهرها سکونت می کنند
و به دلایل متعدد نتوانسته اند آنطور که باید جذب نظام اقتصادی شوند و از امکانات
کافی عمرانی،رفاهی،ورزشی،فرهنگی و…برخوردار شوند.

این گروه از جامعه به دلایل متعدد همچون بیکاری،عدم مهارت شغلی
مناسب،وضعیت نامطلوب اقتصادی و مواجه شدن با عوامل و حوادث طبیعی همچون سیل،خشکسالی،سرمازدگی،آفات
دامی،زلزله و…با مشکلاتی عدیده مواجه و ناگزیر به ترک محل سکونت خود و استقرار
در حاشیه شهرها می شوند.

فرهنگ حاشیه نشینی،بازتاب شیوه زندگی طبقات پایین دست جامعه است که
عموما تحت عنوان فرهنگ فقر شناخته می شوند که به تدریج در کانون های به هم پیوسته
و یا منفک از یکدیگر در قسمت هایی از حواشی شهرها یا کلانشهرها سکونت می کنند.

بطور معمول بسیاری از کشورها،اعم از توسعه یافته و در حال توسعه
با چنین پدیده ای مواجه شده اند و ضرب آهنگ این معضل پس از جنگ جهانی دوم به نحو
بارزی تند شد.

کشورهایی همچون هند،مکزیک و یا مناطقی جنگ زده همچون
سوریه،عراق،سومالی و…از نمونه مصادیقی به شمار می روند که با این بحران دست و
پنجه نرم می کنند.

در کشور ایران نیز حاشیه نشینی یکی از مشکلاتی است که انرژی و دغدغه
بسیاری از مسئولان ومدیران ذیربط را به خود معطوف کرده است.

شیوه و نوع زندگی در جوامع به بخش ها و شاخه های متعددی همچون
شهری،روستایی و ایلیاتی تقسیم بندی می شود که در کنار آن می توان حاشیه نشینی را
بدان افزود که هر کدام از این موارد ساختارها و ویژگی های خاص به خود را در بر می
گیرد.

یکی از اصلی ترین علل ظهور و بروز پدیده حاشیه نشینی جذابیت ها و
ظرفیت های زندگی شهری است و گروه هایی که در رنج دشواری های معیشتی و اقتصادی به
سر می برند با این انگیزه که شاید بهبودی در اوضاع زندگیشان حاصل شود بسوی چنین
منطقی رهسپار می شوند.

قیمت ارزان زمین و مسکن و فقدان توانمندی مالی از عوامل انگیزه
سازی است که گروه های اینچنینی را روانه حاشیه شهرها می کند.

حاشیه ها و حاشیه نشینی را بطور عمده می توان در دوگروه واحدهای
مسکونی متراکم و سکونت گاه های بی ضابطه و بی هویت تقسیم بندی کرد.

عدم پویایی مدیریت شهری و فقدان برنامه‌ریزی‌های مدون و اصولی در
نوارهای حاشیه ای شهر،از دلایلی است که باعث رشد و توسعه ناقص و معیوب زیرساخت ها در
چنین مناطقی می شود و با یک نگاه اجمالی سیمای نازیبا و مخدوش شهری،بافت های غیر
اصولی،ضعیف و ناایمن،کوچه های باریک،بلند مرتبه سازی های نامتعادل،معماری های
ناموزون،فقر فضای سبز شهری و قولنامه ای بودن املاک و واحدهای مسکونی از خصوصیات
مناطق حاشیه نشین به شمار می رود.

حاشیه
نشینی،از رشد جمعیتی تا چالش های اجتماعی

گاهی عدم ساماندهی و رسیدگی به چنین نواحی و مناطق سکونتی باعث می شود
که پس از مدتی،کثرت جمعیت حاشیه نشین با میزان جمعیت ساکن در متن شهری برابری کنند
و در چنین وضعیتی انبوهی از نارسایی ها،مشکلات،آسیب ها ی اجتماعی و… پدیدار
می شود که به مثابه تهدیدی بالقوه نه تنها نقاط حاشیه نشین،بلکه شهرهای اطراف را
نیز به چالش می کشد.

به تعبیری می توان گفت نواحی حاشیه نشین جزء مناطق مستعد ارتکاب جرایم
و بزه های اجتماعی به شمار می روند.

اعتیاد،سرقت و تعارضات خرده فرهنگ ها از نمونه مواردی است که در اکثر
قریب به اتفاق مناطق حاشیه نشین مشاهده می شود و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی
برخی از این مناطق به بارانداز هنجار شکنی ها مبدل می شود.

با ورق زدن صفحات نشریات و یا کلیک کردن بر روی عنوان اخبار حوزه
حوادث در خبرگزاری ها می توان دریافت که ریشه بخشی از اقدامات و افعال مجرمانه بزه
کاران در این مناطق گره خورده است.

راهکارهای
جلوگیری از حاشیه نشینی

برای مقابله،کنترل و مهار این پدیده باید بیش از آنکه به معلول ها
پرداخته شود،باید بر علل و عوامل موثر در وقوع و شکل گیری چنین معضلاتی توجه کرد.

اگر چه رفع این نارسایی بسیار دشوار است اما امری غیر ممکن به نظر نمی
رسد و با مطالعه وتمرکز بر روش ها و الگو هایی که کشورهای توسعه یافته با تکیه بر آن
به این مشکل فائق آمده اند می توان بخش بزرگی از معضلات اینچنینی را رفع و دفع کرد.

همانطور که عنوان شد عامل اصلی پدیده حاشیه نشینی معطوف به
عوامل اقتصادی است، سیاوش شهریور،مدیر کل اجتماعی و فرهنگی استانداری
تهران در این ارتباط اظهار کرد:در شرایطی که بخش بسیاری از امکانات
اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی و رفاهی در کلانشهرها متمرکز شده است،بطور طبیعی گرایش و
تمایل برای دست یافتن به این زیرساخت ها،جوانان جویای کار را به سمت شهرهای بزرگ
سوق می دهد.

وی افزود:نائل شدن به فرصت های شغلی هر چه بیشتر یکی از دلایل موثر در
شکل گیری حاشیه نشینی و مهاجرت هایی از این دست به شمار می رود.

شهریور گفت:مهاجرت همواره در طول تاریخ با زندگی بخش عظیمی از انسانها
عجین شده است و فی النفسه نمی توان آن را امری غیر عادی و نامطلوب توصیف کرد.

مدیر کل اجتماعی استانداری تهران عنوان کرد:رشد بی رویه مهاجرت و عدم
تامین زیرساخت ها بصورت مناسب، موضوعی چالش برانگیز است که باید برای رفع آن تمامی
دستگاه ها و نهادهای شهری،اجتماعی،خدماتی،آموزشی و…با همیاری و همسویی مضاعف
ورود کنند.

به واقع می توان گفت:توزیع متوازن امکانات،یکی از اصلی ترین راهکارهای
مقابله با چنین پدیده مخربی است و هر آنچه فاصله و شکاف طبقاتی وامکاناتی افزایش یابد
به همان میزان نیز روند پدیداری حاشیه نشینی شتاب و سرعت می گیرد.

تا زمانی که روستاها در مقایسه با زیرساخت های شهری در حوزه امکانات رفاهی،اقتصادی
و اجتماعی با نقصان ونارسایی روبرو هستند،انتظار رفع حاشیه نشینی عبث و بیهوده
خواهد بود.

از بین بردن اختلاف سطح امکانات میان روستا با شهرها،بدین معنا نیست
که روستاها به شهر مبدل شوند و یا تمامی زیرساخت های شهری در مناطق روستایی نیز
تعبیه شوند،بلکه باید امکاناتی که در زمینه های یاد شده باعث شکاف و افزایش انگیزه
مهاجرتی شده را به عنوان اولویت هایی قرار داد که بصورت معقول و متعادل در نواحی
اینچنینی توزیع شود.

در چنین شرایطی است که میزان مانایی(ماندگاری)جمعیت در مناطق روستایی
افزایش می یابد و دیگر شاهد سونامی مهاجرت از روستا ها به مناطق شهری نخواهیم بود.

ایجاد فضاهای تفریحی و سیاحتی سالم،ارتقاء سطح امکانات درمانی و بهداشتی،زیباسازی
ظواهر ساختمان ها و اماکن موجود،دسترسی آسان به مراکز ونهادهایی همچون نیروی
انتظامی،دستگاه های خدمات رسان شهری و…شناسایی اراذل و اوباش سابقه دار و تشکیل
شناسنامه امنیتی برای این گروه با هدف رصد کامل آنها،افزایش امکانات سخت
افزاری،نرم افزاری و پرسنل و نیروهای فعال انتظامی،احیاء بافت های فرسوده و ارائه
تسهیلات اشتغالزایی،توسعه حمل ونقل عمومی و … از راهکارهای موثری است که می
تواند مخاطرات مناطق حاشیه نشینی و رشد قارچ گونه آنها را مهار کند.

البته تامین چنین الزاماتی بر روی کاغذ ساده به نظر می رسد اما تحقق
آنها در مقام عمل مستلزم برنامه ریزی های هوشمندانه،اعتبارات کافی و سیاستگذاری
های اصولی کوتاه مدت،میان مدت و بلند مدت در سطوح خرد و کلان کشوری است و با حصول
چنین مواردی می توان تهدیدات را به فرصت هایی بالقوه و سازنده تبدیل و روند
رشد,توسعه و شکوفایی را با حداقل هزینه ها و مخاطرات پیمود.