دیر یا زود یارانه انرژی در ایران باید حذف شود و حذف یارانه انرژی حداکثر نرخ دلاری معادل یکهزار و ۵۰۰ تومان را برمی تابد. نرخ دلار بیش از ۳هزارتومان بر امور پیمانکاری کشور قابل اعمال نیست.
فارس: یک اقتصاددان با تحلیل شرایط و اوضاع اقتصادی موجود پیش‌بینی کرد: به زودی قیمت دلار با سقوط شدید مواجه شده و به ۱۵۰۰ تومان می رسد.
محمد حسین ادیب عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان با ترسیم دو سناریو برای وضعیت نرخ ارز در ایران، بر این باور است که مبتنی بر سناریوی اول صادرات نفت افزایش یافته و دلار به حدود ۱۵۰۰ تومان سقوط خواهد کرد و در میان قربانیان بسیاری از بازیگران حوزه ارز خواهد گرفت.
مشروح نظرات این استاد دانشگاه و دیدگاه او در خصوص این سناریو و سناریو دوم را در ادامه بخوانید.
* نرخ ارز بالای ۳۰۰۰ تومان در بخش انرژی کشور قابل اعمال نیست
فارس: شما بر این باورید که نرخ ارز بالای ۳۰۰۰ تومان در بخش انرژی کشور قابل اعمال نیست؛ چرا؟
ادیب: نرخ ارز بالای ۳۰۰۰ تومان در بخش انرژی کشور قابل اعمال نیست و اقتصاد ایران نرخ ارز بالای ۳۰۰۰ تومان را در حوزه انرژی پس خواهد زد.
ارزش حاملهای انرژی مصرفی در داخل حدود ۱۳۰ میلیارد دلار است با لحاظ کردن محاسبه گاز مصرفی براساس معادل قیمت حرارتی نفت، با دلار ۱۲۲۶ تومان ارزش حاملهای انرژی در داخل ۳۵۹ هزار میلیارد تومان است.
در وضع موجود ارزش فروش حاملهای انرژی در داخل و یا قیمتی که اقتصاد بابت حاملهای انرژی پرداخت می کند حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان است. به عبارت دیگر ۱۱۹ هزار میلیارد تومان یارانه انرژی پرداخت می شود. اما با دلار ۳ هزار و ۲۰۰ تومان ارزش حاملهای انرژی ۴۳۹ هزار میلیارد تومان و یارانه انرژی حدود ۴۰۰ هزار میلیارد تومان است. با دلار ۳هزار و ۲۰۰ تومان قیمت یک لیتر بنزین باید ۲هزار و ۴۰۰ تومان باشد و به صورت بسیار صریح اقتصاد ایران در بخش انرژی قابل انطباق با دلار بیش از ۳هزار تومان نیست.
* دیر یا زود یارانه انرژی در ایران باید حذف شود
فارس: حتی با وجود یارانه انرژی ؟
ادیب: دیر یا زود یارانه انرژی در ایران باید حذف شود و حذف یارانه انرژی حداکثر نرخ دلاری معادل یکهزار و ۵۰۰ تومان را برمی تابد. نرخ دلار بیش از ۳هزارتومان بر امور پیمانکاری کشور قابل اعمال نیست. در بخش نفت و گاز، بیش از ۷۰ میلیارد دلار پروژه ناتمام در کشور وجود دارد. یا به زبان صریحتر، معادل ۷۰ میلیارد دلار از عملیات پیمانکاری در بخش نفت و ; گاز باقی مانده که نوعاً قراردادهای پیمانکاری در این بخش با دلار کمتر از هزار تومان منعقد شده است.
فارس: تکلیف پروژه هایی که با دلار کمتر از هزار تومان عقد قرارداد شده اند چه می شود؟
ادیب: هیچ پیمانکاری نمی تواند با دلار هزار تومان ; قرارداد امضا کند و سپس با دلار ۳هزار و ۲۰۰ تومان پروژه را اجرایی کند و اختلاف ۲هزار و ۲۰۰ تومانی را محل درآمد خود پرداخت کند. در وضعیت موجود تعدیل در امور پیمانکاری ۱۷درصد پذیرفته شده است.
به عبارت دیگر، دولت تنها ۱۷ درصد از افزایش قیمتها را در ارتباط با امور پیمانکاری قبول دارد و آن را رسما ابلاغ کرده است. به زبان صریحتر افزایش نرخ ارز از ۹۵۰ تومان به ۳هزار و ۲۰۰ تومان فقط به میزان ۱۷درصد آن به وسیله کارفرمای دولتی پذیرفته می شود. ادامه کار با این شرایط به منزله ورشکست شدن عمده پیمانکاران کشور است. در وضعیت موجود تقریبا عمده پروژه های نفت ; و گاز متوقف شده است.
طی هفته گذشته تقریبا ۸۰ درصد پیمانکاران طرح مسکن مهر دست از کار کشیدند علت بسیار روشن است نمی شود با میلیگرد کیلویی ۶۰۰ تومان قرارداد منعقد کرد و سپس با میلیگرد کیلویی بیش از ۲هزار تومان پروژه را به اتمام رساند.
در وضعیت موجود هزینه کلیه پروژه های پیمانکاران دولتی با دلار بیش از ۳هزار تومان تأمین می شود اما نوعاً قراردادها با دلار حدود هزار تومان منعقد شده است. به زبان بسیار صریحتر اعمال نرخ دلار بیش از سه هزار تومان بر پروژه های عمرانی در عمل غیرممکن است. و کسانی که خلاف این را می اندیشند تاکنون درگیر امور پیمانکاری نبودند.
فارس: آیا دلار بالای ۳۰۰۰ تومان با دیگر بخشهای اقتصادی قابل انطباق است؟
ادیب: در پاسخ به این سوال باید هر بخش را به طور مجزا مورد بحث قرارداد. ; از این جمله اینکه نرخ ارز در بازار آزاد قابل اعمال بر تسویه امور بانکی در حوزه ارز نیست. بانکها ۶۰ میلیارد دلار سپرده ارزی با دلار یکهزار و ۲۲۶ تومان ایجاد کردند و بازپرداخت آن با دلار ۳هزار و ۲۰۰ تومان نیاز به ۱۲۰هزار میلیارد تومان منابع دارد.
کل تسهیلات زنده ریالی شبکه بانکی، منهای مسکن ۱۷۴ هزار میلیارد تومان ; است که حدود ۵۰درصد آن سرمایه در گردش واحدهای بزرگ است و تقریبا ۵۰درصد آن قابل وصول و انتقال به بخشهای دیگر است. به عبارت دیگر، کل وصولی بانکها بابت تسهیلات ریالی که قابل انتقال به بخشهای دیگر باشد، حدود ۸۷ هزار میلیارد تومان است.
در صورتی که بانکها کلیه منابع خود را برای تسویه سپرده گذاران رازی اختصاص دهند، باز هم مبالغ عظیمی از آن باقی خواهند ماند. به عبارت دیگر، اگر بانکها بخواهند سپرده های ارزی را با نرخ ۳هزار و ۲۰۰ تومان تسویه کنند بهتر است که کلید بانکها و مالکیت آنها را به صورت کامل به سپرده گذاران ارزی منتقل کنند.
این مطالب نشان می دهد نرخ ارز در تسویه سپرده های ارزی قابل اعمال نیست و به زودی نیز بانکها ناتوانی خود را در تسویه حساب سپرده های ارزی با این نرخ اظهار خواهند کرد.
* نرخ ارز بالای ۳ هزارتومان قابل اعمال ;بر تعرفه های گمرکی نیست
نرخ دلار در بازار آزاد بر تعرفه های گمرکی قابل اعمال نیست. در وضعیت موجود تعرفه گمرکی با دلار یکهزار و ۲۲۶ تومان محاسبه می شود و نظر به اینکه متوسط حقوق گمرکی کالاهای وارد به داخل در سال گذشته ۱۰ درصد بوده است، محاسبه تعرفه گمرکی در حالی که نرخ ارز در بازار آزاد بیش از ۳هزار و ۲۰۰ تومان است به معنای آن است که تعرفه موثر گمرکی به حدود ۳/۳ درصد کاهش یافته است که کمترین نرخ تعرفه در سیاره زمین است.
متوسط تعرفه موثر در کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت ۶/۳ (سه و شش دهم) درصد است. اما در صورتی که تعرفه گمرکی با دلار ۳هزار و ۲۰۰ تومان محاسبه شود درآمد گمرکی از ۶هزار میلیارد تومان به ۲۴هزار میلیارد تومان افزایش می یابد که اساسا چنین هزینه ای به وسیله وارد کنندگان قابل پرداخت نخواهد بود.
اساسا چنین پولی در اقتصاد ملی برای تخصیص به این امر وجود ندارد.
اعمال نرخ دلار ۳ هزار و ۲۰۰ تومان بر تسویه حساب تسهیلات ارزی قابل اعمال نیست. براساس خلاصه دفتر کل شبکه بانکی منعکس در سایت وزارت اقتصاد و دارایی، مانده بدهی ارزی تنها بخش دولتی ۱۱ میلیارد دلار است که تسویه آن با دلار ۳هزار و ۲۰۰ تومان مستلزم ۲۲ هزار میلیارد تومان منابع مازاد است که اساسا این بودجه ۷۵ هزار میلیارد تومانی دولت در سال جاری انطباق ندارد.
* سقوط صوری قیمت ارز توسط دلالان برای خرید دلار
فارس: شما از دلار با ۳ هزار تومان سخن می گویید، این روزها کمی نرخ دلار دچار کاهش شده است، علت چیست؟
ادیب: ممکن است سقوط قیمت ارز در روزهای اخیر، طراحی دلالان بازار ارز برای کاهش قیمت ارز و خرید آن و سپس در مرحله بعد فروش مجدد آن به اقتصاد است. در بهار سال جاری یکبار این اتفاق افتد و سقوط قیمت دلار به حدود یکهزار و ۶۰۰ تومان در بهار سالجاری به خرید گسترده دلالان از بازار انجامید.
در واقع سقوط بازار ارز باعث شد تا آماتورها وحشت زده با فروش ارز خود از بازار خارج شوند و حرفه ای ها اقدام به خرید کنند. احتمالا در وضعیت موجود حرفه ای ها با فروش موجودی ارز خود با نرخهای بالای ۳ هزار و ۵۰۰ تومان از بازار خارج شده اند و منتظرند تا با سقوط نرخ ارز مجددا آن را خریداری کنند.
* تحریمها بیش از ۴ ماه دوام ندارند
فارس: به جز بازی دلالان در بازار ارز، پیش بینی شما از نرخ ارز با توجه به وضعیت تحریمها و نیز انتخابات آمریکا چیست؟
ادیب: آنچه در ارتباط با نرخ ارز رخ داد، ; افزایش نرخ ارز به سبب افزایش فشار خارجی در خصوص صادرات نفت بود. در این میان یک واقعیت وجود دارد و آن اینکه از سال ۵۷ تاکنون هرگز تحریم به صورت جدی بیش از ۴ ماه در اقتصاد ایران اعمال نشده است.
تحریمهای جدید بر اقتصاد ایران، تقریبا از اوایل مرداد اعمال شد که براساس قواعد قبلی در حدود آبان بی سر و صدا لغو شود. با سرو صدای بسیار صادرات بنزین به ایران تحریم شد و بی سروصدا پس از ۴ ماه مجدداً از سر گرفته شد،
این احتمال وجود دارد که پس از انتخابات آمریکا در ۱۶ آبان، سطح فشار خارجی به شدت کاهش یابد.
احتمالا یکی از دلایل افزایش سطح فشار به اقتصاد ایران به انتخابات درون آمریکا مربوط می شود. دو حزب در مسابقه برای اتخاذ سیاستهای فشار به ایران، درگیر مسابقه ای روبه رشد شده اند.
دموکراتها می خواهند نشان دهند حربه تحریم اقتصادی موثرتر از حربه جمهوری خواهان است و پس از پایان انتخابات آمریکا خودبه خود سطح و منطقه بازی عوض شده و سطح فشار به اقتصاد ایران به شدت کاهش می یابد.
در چنین حالتی با افزایش صادرات نفت به سادگی امکان سقوط دلار به حدود یکهزار و ۵۰۰ تومان ممکن و قابل ارزیابی خواهد بود. در صورتی که صادرات نفت به حدود ۲میلیون بشکه افزایش یابد، سقوط قیمت دلار به حدود یکهزار و ۵۰۰ تومان اولین گزینه روی میز است و کسانی که به نوسان گیری از نرخ ارز پرداخته اند بزرگترین قربانیان فرآیند جدید خواهند بود.
فارس: اگر این سناریو محقق نشود چه می شود؟
ادیب: اما اگر این سناریو تحقق نیابد و کاهش نرخ ارز به سبب عملیات سوداگرایانه موقتی بوده و سطح فشار به اقتصاد ایران نیز کاهش نیابد این سطح از فشار می طلبد، تا نرخ دلار به بالای ۴هزار تومان افزایش یابد.
در صورت عبور ارز از ۵هزارتومان اقتصاد وارد نقطه ای شده است که از آستانه تحمل اقتصاد ایران عبور می کند و در چنین نقطه ای بانک مرکزی دخالت خواهد کرد.
مردم ایران نسبت به تلنگرهای بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز تجارب حداقلی دارند. از این تجربه تاکنون در ایران استفاده نشده است.
در ۸۰کشور مورد بررسی در ۷۳ کشور زمانی که نرخ ارز از تحمل اقتصاد ملی عبور کرده است، ضعیف ترین بانکهای مرکزی جهان نیز به سادگی اعمال مدیریت کرده و نرخ ارز را به نقطه تعادلی آن باز خواهند گرداند در این نقطه اقتدار بانک مرکزی، کسانی که با تجارب مشابه در جهان سوم آشنا هستند، مسأله ای بدیهی است.
* عامل التهاب ارزی رشد ۸۵۰ درصدی نقدینگی در ۱۰ سال
فارس: راهکار بانک مرکزی برای برگرداندن نرخ ارز به نقطه ای که اقتصاد ملی توانایی جذب و هضم آن را داشته باشد، چیست؟
ادیب: در چنین نقطه ای بانکهای مرکزی نقدینگی مازاد را حذف می کنند و این مکانیزم بسیار ساده ای دارد. در وضعیت موجود نقدینگی کشور با صادرات ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز انطباق دارد و با کاهش صادرات نفت، قسمت عمده نقدینگی مازاد است. افزایش نرخ ارز چیز چندانی را حل نکرده است.
تبدیل سپرده های ریالی به ارز نیز گره گشا نبوده است چراکه تبدیل سپرده ریالی به ارز باعث حذف سپرده ریالی نمی شود بلکه سپرده ریالی با تبدیل به ارز به فرد دیگری منتقل می شود و مجدداً مالک جدید سپرده ریالی نیز انگیزه فروش مجدد سپرده ریالی و تبدیل آن به ارز را دارد.
واقعیت این است که رشد ۸۵۰ درصدی نقدینگی طی ۱۰سال گذشته عامل اصلی التهاب ارزی بوده است و افزایش نرخ ارز نیز کمکی به کاهش آن نمی کند.
فارس: بانکهای مرکزی دنیا در چنین شرایطی برای مدیریت بازار ارز چه می کنند؟
ادیب: ; ;کفایت می کند بانک مرکزی از تزریق منابع به اقتصاد از محل رشد پایه پولی خودداری کند. در چنین حالتی در اوج التهاب ارزی یکسری از بانکها دچار کمبود شدید منابع نسبت به مصارف می شوند که در شرایط عادی به وسیله بانک مرکزی با خطوط اعتباری پوشش داده می شود. در چنین مواردی بانک مرکزی از طریق خطوط اعتباری از این بانکها حمایت نمی کند.
در نتیجه به سادگی این بانکها ورشکست می شوند و ورشکستگی یکی به دیگری منجر می شود و به این طریق به هر میزان که نقدینگی مازاد وجود داشته باشد، نقدینگی مازاد با سیکل ایجاد شده از اقتصاد کلان حذف می شود البته بانکهای مرکزی فقط زمانی از این حربه استفاده می کنند که نرخ ارز از آستانه تحمل اقتصاد عبور کند.
ترکیه در سال ۲۰۰۱، روسیه در سال ۱۹۹۸، اندونزی در سال ۱۹۹۹، برزیل و آرژانتین در سال ۱۹۸۶، اسلوواکی در سال ۱۹۹۵، ترکمنستان در سال ۱۹۹۷ از این حربه استفاده کردند.
* نمایش اقتدار بانک مرکزی به زودی
فارس: پیش بینی شما از عملکرد بانک مرکزی ایران در شرایط که دلار به بالای ۴هزار تومان برسد چیست؟ با دخالت بانک مرکزی این نرخ به چه میزان خواهد رسید؟
ادیب: در صورتی که سطح فشار خارجی به اقتصاد ایران کاهش نیابد برای مدت کوتاهی دلار به بالای ۴هزار تومان افزایش یافته و سپس با مدیریت بانک مرکزی به حدود یکهزار و ۵۰۰ تومان سقوط می کند. در چنین حالتی نرخ ارز با یارانه انرژی، پروژه های عمرانی، تسویه حساب بانکی، تعرفه گمرکی و… انطباق خواهد یافت.
در صورتی که نرخ ارز از ۴هزار تومان عبور کند این نرخ به سود هیچ کس نیست عمری حدود ۴۵ روزه خواهد داشت و پس از آن سقوط شگفت انگیز در پیش است و همه کسانی که در ۲سال گذشته از ارز نوسانگیری کرده اند، قربانی آن خواهند شد.
نگاه آسیب شناسانه به فعالان اقتصادی ایران نشان می دهد فعالان اقتصادی ایران نسبت به مکانیزمهای بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز و قدرت شگفت انگیز در مهار بازار با یک تلنگر مظاهر عمیقی از کم توجهی نشان می دهند. بانکهای مرکزی بسیار مقتدرند و این اقتدار را در نقاط بحرانی نشان داده اند، نظر به اینکه اقتدار بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز در اوج بحران تاکنون به نمایش گذاشته نشده است، حافظه تاریخی بازار در ایران از آن بی اطلاع است.
در صورت تقویت معاملات سوداگرانه ارز و تشدید فشار جهانی به زودی بازار در ایران نمایش اقتدار بانک مرکزی را تجربه خواهد کرد. صلابت و اقتدار بانک مرکزی ایران در مدیریت بازار ارز به صورت شفاف، علنی و بارز به زودی ظهور بیرونی خواهد یافت و همه کسانی که با نوسان گیری از نرخ ارز این صلابت را ندیده گرفته اند، زیان آن را خواهند داد.
;
