سایه کم‌لطفی بر سر حاشیه‌نشینان خراسان جنوبی
مهاجرت گسترده روستائیان خراسان جنوبی به دلیل خشکسالی‌ها به روستاهای اطراف بیرجند موجب بروز پدیده حاشیه نشینی شده که معضلات آن در نبود برنامه‌ریزی مسئولان درحال رشد است.
در چند سال اخیر به دلیل مهاجرت گسترده مردم روستاها به شهرستان
بیرجند جمعیت حاشیه نشین این شهر به روستاهای اطراف سراریز شده و ساکنان این روستاها
با مشکلات فراوان مواجه شده‌اند.
سیل مهاجرت از شهرها و روستاهای خراسان جنوبی به بیرجند علاوه بر رشد جمعیت
شهری بیرجند که در هیچ یک از آمار نشانی از آنها دیده نمی‌شود و از سوی دیگر گرانی
زمین در مناطق مسکونی شهر سبب شده که طیف زیادی از مهاجران از شهر بیرجند سرازیر و
به مناطق حاشیه رانده شده و در روستاهای اطراف شهر سکونت پیدا کنند.
خشکسالی‌های ۱۷ ساله در استان خراسان جنوبی موجب شده تا روز به
روز شاهد مهاجرت گسترده روستائیان به مرکز استان و روستاهای اطراف آن باشیم و
اینجا زلزله ای در جریان است که مهیب‌تر از هر زمین لرزه‌ای تن انسان را می‌لرزاند
زلزله‌ای از جنس نبود خدمات زیرساختی و بهداشتی و آسیب‌های اجتماعی.
حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوز گروه بزرگی
از مردم در مکانی در کناره شهرها ایجاد می‌شود و حاشیه نشینی در شهرهای ایران به
صورت شهرک‌نشینی در حومه شهرها و همچنین آلونک‌نشینی دیده می‌شود.
در شهرستان بیرجند از جمله شهرک‌ها و روستاهای حاشیه نشین می‌توان به
امیرآباد، حاجی آباد، چهکند و دستگرد اشاره کرد.
در زندگی امروز مردمی که در روستاها زندگی می‌کنند در پی شغل و زندگی
بهتر و درآمد بیشتر به شهرها مهاجرت می‌کنند اما در شهرها به علت گرانی مسکن یا نداشتن
پول کافی برای خرید خانه مجبور به سکونت در حاشیه شهرها شده که یا مسکن ارزان تر
است و یا اینکه به صورت غیرقانونی دست به ساخت محلی برای زندگی خود و خانوادشان می‌زنند.
البته سکونت در حاشیه شهرها حتما به معنی فقیر بودن نیست چرا که شاید خانواده
ای از وضعیت مالی خوبی برخوردار باشد ولی به دلایلی از جمله نزدیکی به اقوام و یا
محل شغلی این منطقه را برای سکونت انتخاب کرده است.
با این وجود چه فقیر و چه پولدار ، حاشیه نشینی موجب نامطلوب شدن
سیمای شهر، پایین رفتن سطح بهداشت عمومی و سلامت و گسترش اعتیاد می‌شود که این آثار
به تدریج در مرکز شهر نفوذ کرده و سیستم مطلوب شهر را برهم می‌زند.
کنترل حاشیه نشینی بیرجند با انتقال آن به اطراف روستاهای مجاور شهر
مدیرکل راه و شهرسازی خراسان جنوبی در
خصوص تعریف خود از حاشیه نشینی اظهار داشت: حاشیه نشینی و سکونت‌گاه‌های غیر رسمی
به مناطقی از شهر گفته می‌شود که در آن ساخت و سازهای غیرمجاز انجام شده و فاقد
سند ثبتی باشند که این پدیده را در شهر بیرجند به علت برخی مهاجرت‌های روستایی
،سوء استفاده از ناآگاهی برخی متقاضیان زمین که در دام زمین خواران افتاده‌اند و
گرانی قیمت زمین شهری ایجاد می‌شود.
مهدی جعفری افزود: شهرستان بیرجند تنها شهر بالای ۱۰۰ هزار نفر خانوار
است که در اولویت تهیه طرح توانمندسازی سکونتگاه غیررسمی توسط شرکت عمران و بهسازی
شهری ایران قرار گرفت و این طرح حدود سال ۱۳۷۸ به تصویب رسید و شامل ۳ محله
جوادیه،کارگران و موسی بن جعفر(ع) و مساحت تقریبی ۱۸۰ هکتار است
وی تصریح کرد: با همکاری دستگاه‌های اجرایی و مدیریت شهری، ساخت و
سازهای غیرمجاز در مجاور شهر تقریبا کنترل شده و همچنین در قالب طرح مصوب علاوه بر
اقدامات اجرایی و کالبدی، توصیه‌ها و اقدامات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مدیریت
زمین و مسکن برای پیشگیری از این پدیده توسط دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مردمی
پیش‌بینی شده است.
مدیرکل راه و شهرسازی خراسان جنوبی بیان کرد: با کنترل گسترش پدیده
حاشیه نشینی در بیرجند این پدیده در سال‌های اخیر اطراف روستاهای مجاور مرکز استان
به وجود آمده است.
وی در خصوص حاشیه‌نشینی در سایر شهرهای استان اظهار داشت: در حال حاضر
این پدیده تنها در بیرجند دیده می‌شود و خوشبختانه در سایر شهرستان‌های استان با
فعالیت مدیریت شهری تا حد زیادی تحت کنترل است.
الحاق ساخت و سازهای حاشیه‌ای به طرح هادی
بخشدار مرکزی بیرجند نیز در خصوص حاشیه نشینی
اظهار داشت: این پدیده در حاشیه شهرهای بزرگ به وجود می‌آید و در واقع نباید افزایش
جمعیت روستاهای امیرآباد، حاجی آباد، چهکند و دستگرد را حاشیه نشین تلقی کنیم چرا
که این جمعیت به علت نبود شرایط مناسب در روستاها اعم از خشکسالی و نبود اشتغال به
حاشیه پناه آورده‌اند.
علیرضا جعفری بیان کرد: مشکلات حاشیه نشینی به لحاظ اینکه ساخت و
سازهای خارج از محدوده طرح هادی روستاها و بدون ضابطه و فاقد پروانه ساخت است صورت
گرفته و عدم ارائه خدمات آب، برق و گاز مناسب در دهیاری‌ها موجب می‌شود جمعیت
بیشتر حاشیه نشین از شهرهای سربیشه، خوسف و درمیان و بعضی استان‌های دیگر به حاشیه
بیرجند مهاجرت کنند.
وی افزود: اقدامات انجام شده در ۴ سال گذشته شامل الحاق بعضی از ساخت
و سازهای حاشیه شهر به طرح هادی روستاها برای واگذاری خدمات موجود است که با اجرایی
شدن آن بخش مهمی از مشکلات رفع شده و مابقی در حال پیگیری است.
بخشدار مرکزی بیرجند گفت: علت اصلی مهاجرت به حاشیه مراکز استانی نبود
شغل و درآمد و خشکسالی‌های حادث شده به استان و کاهش شدید قنوات و مقرون به صرفه
نبودن کشاورزی از جمله عوامل مهاجرت و حاشیه نشینی در روستاهای همجوار است.
رنج دانش‌آموزان حاشیه نشین بیرجند از کمبود فضای آموزشی
از جمله مسائل مهم مردم حاشیه نشین بیرجند که درگیر آن هستند موضوع
آموزش فرزندانشان است و این خانواده‌ها امید دارند تا با آموزش، فرزندانشان موقعیت
اجتماعی بهتری پیدا کرده و زندگی بهتری داشته باشند که در همین راستا آموزش پرورش
و اداره نوسازی مدارس بیرجند با اقدامات خود امید را در دل این خانواده‌ها زنده
کرده است.
مدیر آموزش و پرورش بیرجند نیز در مورد وضعیت
آموزشی مدارس حاشیه بیرجند تصریح کرد: سطح آموزشی و امکانات این مدارس همانند دیگر
مدارس مرکز شهر بوده و فقط مدارس حاشیه نشین دارای مشکل کمبود فضا هستند و ممکن
است برای نیاز به کلاس بیشتر آزمایشگاه یا کارگاه کامپیوتر را حذف کنند.
سید حسین سجادی‌نژاد در خصوص وضعیت مالی دانش آموزان حاشیه نشین اظهار
داشت: به علت خشکسالی و مشکلات روستایی ممکن است روستائیان با مهاجرت به شهر و
کمبود بضاعت مالی در حاشیه بیرجند مانند مناطق دستگرد، چهکند، حاجی‌آباد و
امیرآباد مستقر شوند و از لحاظ فرهنگی و مالی اکثر مردم حاشیه نشین در سطح پایین
تری نسبت به مردم مرکز شهر هستند.
احداث مدرسه برای دانش‌آموزان حاشیه نشین بیرجند
مدیرکل توسعه، نوسازی و تجهیز مدارس خراسان جنوبی هم در خصوص مدارس
حاشیه بیرجند اظهار داشت: در چند سال اخیر به منظور از بین بردن مشکلات آموزشی در حاشیه
شهر۷ مدرسه با ۳ هزار و ۶۱۵ مترمربع زیربنا و اعتباری بالغ بر ۳ هزار و ۴۵۴ میلیون
تومان افتتاح شد.
محمدرضا بیکی با اشاره به نام مدارس احداث شده بیان کرد: راهنمایی امیرآباد
بیرجند با ۴ کلاس و متراژ ۱۰۰ مترمربع و اعتبار ۱۲۰ میلیون تومان و توسعه ۴ کلاس
مدرسه امام سجاد دستگرد با متراژ ۲۳۲ مترمربع و اعتبار ۸۵ میلیون تومان از
جمله این مدارس است.
وی افزود: همچنین توسعه ۶ کلاس در سایت اداری بیرجند، ۶ کلاس دبستان چهکند،
۶ کلاس مجتمع جهانفر و توسل باقره بیرجند و ۶ کلاس شهدای سایپا با متراژ ۷۴۵
مترمربع در چند سال اخیر ساخته شد.
مدیرکل توسعه، نوسازی و تجهیز مدارس خراسان جنوبی گفت: توسعه ۴ کلاس حسین‌آباد
سادات با ۳۰۳ مترمربع زیربنا و اعتباری بالغ بر ۲۱۱ میلیون تومان از جمله مدارسی
است که برای رفع مشکل آموزشی در حاشیه شهر احداث شده است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر در مناطق حاشیه بیرجند ۴ ابتدایی پسرانه
و ۴ ابتدایی دخترانه موجود است، افزود: یک متوسطه دوره اول پسرانه و دوره اول دخترانه
به همراه یک دوره دوم دخترانه و دوره دوم پسرانه در مناطق حاشیه بیرجند تأسیس شده
است که بیش از ۳ هزار دانش‌آموز در این مدارس مشغول به تحصیل هستند.
