غفلت از وجه فرهنگی ساختمان در بسازوبفروشی/ معماران خبره و حاکمیت، الگوهای معماری تولید کنند

یک معمار گفت: امروزه متاسفانه به قدری موضوعات اقتصادی، سودآوری و درآمدزایی در فضای ساخت‌وسازهای ما پررنگ شده که کل معماری را تحت الشعاع خود قرار داده است.

هادی ایوانی در گفت‌وگو با «صما» در خصوص اجلاس سازندگان و طراحان مشهد، در پاسخ به اینکه آیا برای دستیابی به یک زیبایی‌شناسی همگون و متناسب با معماری ایرانی-اسلامی در منظر شهری، باید برای طراحان و معماران چارچوب خاصی اعمال شود یا باید به آنها اجازه بروز خلاقیت ها را داد، گفت: این موضوع دوطرفه است. معماری گذشته ما معماری یک کالای فرهنگی بوده و فرهنگ راه خود را باز و پیدا می کند.

وی با ابراز تاسف از اینکه در حال حاضر به قدری موضوعات اقتصادی، سودآوری و درآمدزایی در فضای ساخت و سازهای ما بالا است که همه این مسائل را تحت الشعاع خود قرار داده است، افزود: نکته دیگر این است که حداقل طی ۶۰ سال گذشته ما این باور را از دست داده ایم که معماری یک کالای فرهنگی است.

ایوانی تاکید کرد: امروز ساختمان یک کالای اقتصادی سرمایه ای شده است و مردم به چشم سرمایه به آن نگاه می کنند، تا به عنوان کالایی که می تواند نقش فرهنگی هم داشته باشد، اما واقعیت آن است که ساختمان کالای فرهنگی هم است.

 

 فراموشی موضوعات فرهنگی

وی با انتقاد از اینکه مقوله بسازوبفروشی و درآمدزایی از این حوزه به قدری وجه اقتصادی ساخت و ساز را بالا برده که موضوعات فرهنگی در حوزه معماری فراموش شده است، اظهار داشت: حال اگر بخواهیم به یک نتیجه ای برسیم که ساخت و سازها را کنترل کنیم و نما و منظر قابل قبولی داشته باشیم، هم باید از طریق یکسری ضوابط و قواعد و هم از طریق فرهنگ سازی اقدام کنیم.

این معمار تشریح کرد: در این راستا باید سلیقه مردم را نسبت به کالایی تحت عنوان ساختمان ایرانی عوض کنیم. زیبایی معماری گذشته ما به این دلیل است که این کالا یک کالای فرهنگی بود و مردم آن را از معماران طلب می کردند. امروز مردم مطالبه ای در حوزه شکل به صورت خاص ندارند و یا اگر دارند، از جانب یکسری افراد ثروتمند و سرمایه دار است که آنها هم به دنبال پروژه های پرطمطراق و خاص هستند.

وی ادامه داد: بنابراین باید موضوع را با دید فرهنگی نگاه کنیم و ذائقه مردم را به سمت یکسری شکل ها و فرم های ایرانی تر و خودی تر ببریم و با استفاده از آنها بتوانیم دوباره شکل شهرها را تغییر دهیم و ذائقه مردم را با این شکل ها آشنا کنیم. امروز مردم دیگر ذائقه ای به نام ذائقه معماری ایرانی در ساخت و سازهای شهری ندارند و درکی از این موضوع ندارند. هرچند این واقعیت را باید بپذیریم که متاسفانه معماران ما نیز درکی از این موضوع ندارند.

 

جای خالی الگوی معماری ایرانی

ایوانی تصریح کرد: اگر بپرسیم که معماری ایرانی در فضای شهری امروز ما چه شکلی دارد، هیچ معماری حتی معماران پیشکسوت و برجسته نمی توانند به این پرسش پاسخ دهند. چون روش ها آزمون و خطا است و پروژه های متعدد تولید نکرده و مردم را نسبت به این مباحث حساس نکرده ایم.

به گفته مدیر دفتر تسهیلگری آثار و بازآفرینی بافت تاریخی ارگ مشهد، هر جامعه، هر فرهنگ و هر تمدنی در تولید اشکال خود یکسری الگو می سازد و این الگوها مبنایی برای استفاده مردم یا معماران که در درجات پایینتری قرار دارند، می شوند که از این الگوها استفاده و شکل ها را ایجاد می کنند. در حال حاضر چون ما الگوی مناسبی به نام معماری ایرانی نداریم، همه از الگوی کلاسیک و نئوکلاسیک غربی استفاده می کنند. چون الگویی تولید نکرده ایم که ذائقه مردم آن را بپذیرد و فرم و شکل آن ریشه فرهنگی داشته باشد.

 

حاکمیت الگوهای معماری تولید کند

 وی در پاسخ به اینکه کدام نهاد باید مسئولیت تولید الگو را برعهده بگیرد، گفت: این مباحث جزو اقدامات فنی است و به تازگی مذاکراتی با شورای شهر مشهد در این رابطه صورت گرفته است. نخبگان هر رشته ای باید این مسیر و این کالا را تولید کنند. به طور نمونه هم در دوره مدرن و هم در دوره پست مدرن بزرگترین معماران دنیا را گرد هم آوردند و از آنها درخواست کردند تا فرضا الگوی خانه های دوره مدرن را در ۲۰ پروژه تعریف کنند. نمونه این را در اشتوتگارت آلمان داریم که معماری و خانه های مدرن به موزه تبدیل شده‌اند.

ایوانی اضافه کرد: بزرگترین معماران آن دوره حدود ۲۰ پروژه را طراحی و شکل خانه های آینده را مشخص و سپس مردم را به تدریج با آن ذائقه، فرم ها و شکل ها آشنا کردند و مردم کم کم در این مسیر قرار گرفتند. در دوره پست مدرن در برلین مجددا این اتفاق افتاد و از بزرگترین معماران دعوت کردند و بعد خانه دوره پست مدرن را شکل دادند.

وی با اعلام اینکه ما نیز این پیشنهاد را به مدیریت شهری داده ایم، ادامه داد: به این صورت که معماران ما حدود ۲۰ خانه را طراحی کنند و بعد تعدادی از آنها را بسازیم و با ارائه یکسری بسته های تشویقی، مردم را تشویق به اجرا و ساخت این طرح ها بکنیم. درنهایت این به یک شیوه و الگویی تبدیل می شود که بعدها مردم تعدادی از این طرح ها را می پذیرند و می پسندند و بعد این طرح ها الگوهایی برای تکرار می شوند و به روش تبدیل می شوند.

عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور مشهد تاکید کرد: متاسفانه ما در حوزه معماری الگو تولید نکرده ایم و باید بپذیریم که باید به سمت تولید این الگوها برویم و سیستم حاکمیتی ما باید در این زمینه عمل کند. صرفا ارائه ضوابط خشک که مردم راه های فرار کردن از آن را پیدا می کنند و کم کم خود مسئولان هم از آن خسته می شوند و سبک و سیاق خود را عوض می کنند، به تنهایی پاسخگو نخواهد بود و باید اقدامات عملیاتی در این حوزه انجام دهیم. حاکمیت باید بپذیرد که اگر به فرهنگ علاقه دارد و صرفا در این حوزه به دنبال شعار نیست، در این حوزه باید سرمایه گذاری و هزینه صرف کند.

 

فاصله نما و منظر شهری از ارزش‌های فرهنگی

وی همچنین درخصوص جایگاه و اهمیت نما در شهرهایی با هویت مذهبی مانند مشهد گفت: نما و منظر شهری درحقیقت صورت یک شهر و وجهی است که همه مردم با آن برخورد می کنند. وقتی که یک تمدن و فرهنگ را در عناصر کالبدی شهرها بررسی می کنند، اولین موضوعی که دیده می شود و به نظر می رسد، نما و منظر شهری است. پس جایگاه نما و منظر شهری در هر شهری، در هر تمدنی و در هر فرهنگی بسیار مهم است و جایگاه والایی دارد.

مولف کتاب خانه های تاریخی مشهد ادامه داد: اما آنچه که ما امروز در شهرهای ایران مشاهده می کنیم، متاسفانه با آن ارزش های فرهنگی و داشته ها و اندیشه های ما در حوزه معماری بسیار فاصله گرفته است. مخصوصا در شهری مانند مشهد که یک شهر مذهبی است و نیز در سراسر ایران نماهای کلاسیک و نئوکلاسیک غربی را مشاهده می کنیم و علاوه بر اینکه این نماها هیچ سنخیتی با موضوعات فرهنگی ما ندارند، با مسائل مذهبی ما نیز کاملا فاصله دارند و با آن شرایطی که باید داشته باشیم، فاصله زیادی داریم.

ایوانی خاطرنشان کرد: این مسئله در کوتاه مدت قابل حل و قابل پاسخگویی نیست و حداقل اقدامی که باید انجام دهیم این است که جلوی خراب شدن بیشتر آن را بگیریم تا کم کم بتوانیم مسیرهای درستی را برای این مسئله شناسایی کنیم.