آموزش، خلاقیت و شناخت؛ سه شرط معماری خوب/ مرز ظریف بین خلاقیت و ناهنجاری در منظر شهری

عضو کارگروه تخصصی سیما و منظر شهری شهرداری اصفهان در پاسخ به اینکه در شهرهای تاریخی مثل اصفهان، معماری نوین با چه رویکرد زیباشناسانه‌ای می‌تواند تعامل و تناسب خود را با آن محیط حفظ کند، گفت: یکی از خصلت های خوب معماری در شهری مثل اصفهان در دوران شکوه و اوج خود، به روز بودن و معاصر بودن آن است.

به گزارش دبیرخانه اجلاس سازندگان و طراحان اصفهان، محمد عقیلی در گفت و گو با «صما» افزود: به طور قطع اکنون نیز سیمای شهری باید به روز و معاصر باشد؛ از مزایای معماری پیشتاز دنیا بهره ببرد و نگاهی هم به سابقه و شکوه تاریخی خود داشته باشد.

آموزش همراه با شناخت

وی همچنین در پاسخ به اینکه برای دستیابی به یک زیبایی‌شناسی همگون در منظر شهری آیا باید چارچوب خاصی برای طراحان و معماران طراحی شود یا باید به آن‌‌ها اجازه داد تا خلاقانه عمل کنند، گفت: در مقطع فعلی بیشتر روی آموزش معماران تاکید دارم. یعنی معماران باید آموزش ببینند و در عین حال دست و پای آنها برای بروز خلاقیت ها بسته نباشد.

عقیلی اظهار داشت: اما آموزش بسیار مهم است؛ چون مرز بسیار ظریفی بین خلاقیت و ناهنجاری وجود دارد. یعنی اگر خلاقیت همراه با شناخت باشد، باید از آن استقبال شود؛ اما باید توجه کنیم که همسان سازی، ایده آل ما نیست و به هر حال اگر تفاوت ها در کنار همدیگر همراه با شناخت انجام شود، بسیار مطلوب خواهد بود.

ساختمان مانند یک تابلوی نقاشی باید هارمونی داشته باشد

وی با بیان اینکه معماران باید یاد بگیرند که چگونه سیما و منظر شهری ما تاحدودی متفاوت باشد؛ گفت: اما هم نشینی آن در کنار هم باید حساب و کتاب داشته باشد. مانند یک تابلوی نقاشی که یک هنرمند خلق آن را برعهده می گیرد، اما به یقین رنگ های متفاوت را با شناخت در کنار هم قرار می دهد و درمجموع یک هارمونی و هماهنگی خاصی را ایجاد می کند تا بتواند حس خود را در آن تابلو منتقل کند.

عقیلی ادامه داد: در شهری مانند اصفهان نیز معماران باید به قدری خوب آموزش ببینند که اگر یک ساختمان را تابلوی نقاشی در نظر بگیریم، هر نقطه از آن باید با شناخت شکل بگیرد. دلیلی ندارد که این تابلوها یک رنگ و بو و حس را القا کنند و می توانند متفاوت باشند. بخشی از این تفاوت ها آن چیزی است که ما به عنوان برنامه ریزی شهری و شهرسازی و طراحی شهری به آن اشاره می کنیم؛ اما بخش اساسی که خود را بیشتر نشان می دهد؛ همان مسئولیتی است که معماران و کمیته های نما و سیما و منظر شهری دارند و باید امور را هدایت کنند.

لزوم تغییر تدریجی ضوابط شهری

او شهر را یک موجود زنده برشمرد و تصریح کرد: ساختمانی که امروز ساخته می شود؛ در کنار ساختمانی که نیم قرن یا یک قرن پیش ساخته شده، همواره در حال تغییر است و این تغییرات باید با شناخت انجام شود.

این معمار همچنین درخصوص راهکار پیشنهادی برای تعدیل وضعیت کنونی با توجه به انتقادات وارد بر نمای ساختمانها و سیما و منظر شهری تصریح کرد: در این راستا آموزش و اصلاح ضوابط بسیار مهم است؛ اما تغییر ضوابط باید به صورت تدریجی باشد و نهادهای مسئول باید توجه کنند که این تغییرات همزمان با شرایط روز صورت بگیرد.

نقاط ضعف معماری در دوران صفویه

وی با اشاره به ویژگی های معماری قدیمی ایران بیان کرد: حتی در دوره صفویه که اوج رعایت اصول معماری بود؛ معماری تغییر پیدا کرد که می توانیم بگوییم همه جنبه های این تغییرات مثبت نبود. به طور نمونه در دوره صفویه نسبت به دوره سلجوقی تحولی انجام شد که نما را منفک از ساختمان و معماری و سازه می کرد. یعنی یک پوسته ۱۰ سانتی روی سفت کاری پوشش داده شد که شاید اگر خصلت قبلی معماری که سازه و نما با هم ترکیب می شد و همان نماهای آجری که از دوران سلجوقیه اجرا شده، باقی می ماند؛ از نظر زیبایی شناسی بسیار زیباتر بود؛ اما چاره ای هم نبود.

عقیلی اضافه کرد: یعنی گامی برداشته شد تا ساختمان های ما از نظر تکنولوژی مدرنتر باشند و شاید تمایل به سرعت در انجام کار باعث این امر شد که زودتر مرحله سفت کاری را به اتمام برسانند و به نازک کاری بپردازند. لذا اصولا نازک کاری ساختمان از دوره صفویه شروع شد.

وی با بیان اینکه در دوره قاجار هم شاهد سیمای شهری و نماهای قابل قبول و البته غیرقابل قبول بودیم، تاکید کرد: بعضی از نماها که جزو آثار میراث ما از دوره قاجار است، شاید دهن کجی به تاریخ معماری در زمان خودش بوده باشد که در حال حاضر نیز به آن عادت کرده ایم.

روش های قدیمی در حوزه نما جوابگو نیست

این کارشناس معماری و شهرسازی یادآور شد: به هر روی تمام جنبه های تحول، تغییر و نوآوری به طور مطلق مثبت یا منفی نیست و نهادهای متولی و مسئول باید همواره توجه کنند که این اقدامات را کنترل کنند.

عقیلی بخشی از این تغییرات را اجتناب ناپذیر دانست و تشریح کرد: مانند اینکه طی دو سه دهه اخیر آجرهای پلاک نازک به جزوی از معماری ما تبدیل شده و دیگر امکان ادامه اجرای نماهای آجر ۱۰ سانتی در دوران صفویه وجود ندارد. از طرفی شاید ده درصد نماهای شهر اصفهان به صورت خاک رس نیست و آجر مصنوعی است و یا اصلا آجر نیست، اما این رویکرد اجتناب ناپذیر بوده و با سرعتی که ساختمان ها ساخته می شود و ارتفاع آنها نیز بالاتر رفته، در بحث نما شاید دیگر روش های قبلی جوابگو نیست.

وی خاطرنشان کرد: در بین نماهایی که اجرا می شود، نمونه های متوسط، ضعیف و خوب و عالی وجود دارد و اگر نهادهای مسئول معرفی این نمونه های خوب را که توسط معماران برجسته اجرا شده، معرفی کنند؛ می تواند نتیجه مثبت به همراه داشته باشد.