ضوابط طراحی نما و اصول نماسازی – قسمت دوم

پیشگفتار قسمت اول : از طریق طراحی، نبوغ ایرانی در زمینه زیبایی بصری، رساترین بیان خود را در طول تاریخ یافته است. برای ذهن غربی در سده دوازدهم میلادی واژه هایی مانند «تزیین» و «نقش و نگار»، اغلب حاکی از چیزی کم اهمیت است. در معماری، بی شک شکلهای ساده و پر حجم ارزش خاص خود را داشت، ولی در عین حال، زیر ساختهایی برای تزیینات فراهم می آورد. آرایش می تواند شکل معماری را رونق بخشید و در عین حال در طراحی ناب، خود یک دستاورد زیباشناختی باشد. ماهیت نمادی فطری در طراحی ایرانی که با حرمت تصویر انسان و سایر تصاویر طبیعی همراه است، نقش و نگار ایرانی را از جدیت و دقتی برخوردار ساخته که در فرهنگ غربی ناشناخته است.

 

در شکل ۳ تا ۱۰ نمونه هایی از نماسازی  با آجر مشاهده می شود.

 

 

 

 سنگ به عنوان مصالحی برای نماسازی

ساختمان با نمای سنگی، در ذهن بیننده مظهری از استحکام و دوام به جای می گذارد. تمدنهای گذشته گنجینه های ابدی را که نشانه ای از هنر و فرهنگ ایشان بوده است، به کمک ساختمانهای سنگی برای ما به یادگار گذاشته اند. قطعات عظیم سنگی همچون مومی در دست سنگ تراشان خبره مبدل به اجزای مختلف ساختمان شدند و پس از طی هزاران سال، استوار در برابر نیروهای مختلف محیطی برای نسل کنونی به ارمغان مانده اند.
امروزه سنگها با تنوعی بی شمار از رنگها و بافتهای گوناگون، بهترین انتخاب برای نماسازی ساختمانهای بزرگ با شخصیت خاص هستند. تکنولوژی امروزی کار استخراج و آماده کردن قطعات سنگی را برای ما آسانتر کرده است. با صیقل یافتن سطح سنگ، بافت زیبای آن هویدا می شود و با نصب آن به ساختمان کیفیت خود را که در طی میلیونها سال درون زمین بوده است زیبائی تمامی به بنای ساخته دست بشر میبخشد.

 

 نماسازی با سنگ

با توجه به این نکته که لغت سنگ به مفهوم طیف وسیعی از مصالح در رنگها و طرحهای گوناگون است بنابراین، انتخاب نوع، رنگ، بافت، ابعاد و همچنین نحوه اتصال آن باید قبلا تعیین و مشخص شده باشد. چرا که با استفاده غلط از آن نه تنها موجبات زیبایی و استحکام بنا فراهم نمی آید، بلکه آثار منفی و مخربی را در ساختمان به وجود خواهد آورد.

 

 ملات

ملات مورد استفاده برای دیوارهای سنگی و دیوارهای با نمای سنگی، ملات ماسه سیمان ۶ : ۱ یا ملات باتارد ۸: ۲ : ۱ و ملات ماسه آهک است. سنگهای پلاک را به کمک دوغاب و بست فلزی گالوانیزه به دیوار اصلی متصل می نمایند و از دوغاب ماسه سیمان ۴ : ۱ به عنوان ملات استفاده می کنند. باید توجه داشت که هیچ گاه نباید مقاومت و سختی ملات از مقاومت و سختی سنگ بیشتر شود، زیرا سختی ملات ممکن است باعث تغییرات فیزیکی، از جمله ترک خوردگی و خردشدن سنگها شود. انتخاب ملات مناسب برای بندکشی درزهای نما از اهمیت ویژه ای برخوردار ست. مناسبت مقاومت (نوع) و رنگ ملات با مقاومت و رنگ سنگ در دوام و زیبایی بندکشیها
و نمای دیوار تأثیر فوق العاده دارد. همچنین بهتر است نکاتی از قبیل امکانات محلی، آب و هوا، | رنگ و جنس سنگ، کاربرد دیوار و… را در نظر گرفت.

 

 روش نماسازی با سنگ

قبل از اقدام به نماسازی با سنگ، باید نقشه های برش و نحوه نصب سنگ نما تهیه شده باشد. نقشه باید ابعاد سنگها، بندها، طرز قرار گرفتن و نحوه اتصال سنگها را مشخص نماید .
نماهای سنگی نیز به دو شیوه اجرا می شوند.
– نماسازی و دیوار ساختمان همزمان اجرا می شود . در این حالت، باید سنگها در نما به صورت کله و راسته چیده شوند تا ضمن مشارکت در تحمل بارهای وارده بر دیوار پیوستگی لازم بین سنگهای نما و سنگهای پشت کار تأمین شود.
– در اجرای نماسازی پس از اتمام دیوار چینی، چنانچه سنگ نما پس از اجرای قسمتهای باربر دیوار چیده شود باید برای تأمین پیوستگی نما و قسمتهای باربر از اتصالات فلزی استفاده کرد.

نماسازی با سنگهای پلاک:

سنگ پلاک علاوه بر مقاومت در برابر یخبندان، حرارت و رطوبت باید ضخامت مناسبی داشته باشد. ضخامت سنگهای پلاک مناسب برای نماسازی را بر حسب نوع آنها انتخاب می نمایند . سنگهای پلاک نباید ترک داشته باشند. نصب سنگهای پلاک به دو روش صورت می پذیرد.
استفاده از قلابهای فلزی اسکوب’): – استفاده از مفتولهای فلزی: در این روش قبلا در داخل سنگ پلاک شیارهایی برابر شکل ۱۰ – ۹ ایجاد می نمایند و سپس داخل آن مفتولهای گالوانیزه را قرار میدهند. دنباله مفتول در داخل ملات ما بین سنگ و دیوار محکم می شود و موجب استهکام اتصال ما بین آنها می شود.

در هنگام نصب سنگهای پلاک، با زدن مقداری ملات گچ بر روی درزها و استفاده از قلابها و وسایل لازم، سنگها را به نحو مؤثری در جای خود ثابت و محکم مینمایند تا از حرکت و افتادن آنها قبل از سفت شدن دوغاب جلوگیری شود. سنگهایی که قبلا بریده و آماده شده اند، باید به گونه ای در اطراف بازشوها نصب شوند که نمای منظمی به وجود آید.

 

 نماسازی با گچ

استفاده از اندودهای گچی در نما و به عنوان تزیین بنا در ایران، سابقه تاریخی دارد و تمدنهای گذشته شاهکارهای فراوانی را از هنر گچبری در نمای ساختمان برای ما به یادگار گذاشته اند. از قدیمیترین زمانها، گچبری – به صورت کنده کاری، برجسته کاری و نقاشی – از اجزای مهم تزیینات معماری ایران بوده، که به فراوانی به کار رفته و رشد زیادی کرده است. ایرانیان قریب ۲۰۰۰ سال، اقسام عملیات گچبری را ابداع، تجربه و تکمیل کرده اند و یک سلسله شاهکار در سبکهای متوالی پدید آورده اند که در جای دیگری همتایشان را نمی توان یافت. اغلب گچبری را خوار شمرده اند. چون تصور می شده که این وسیله در دست طراح مقاومتی ندارد و به او امکان می دهد بدون احساس مسئولیت یا برنامه ریزی سنجیده اشکال نوظهور بی بهایی را پدید آورد. اجرای واقعی نقشه های گچبری، که مستلزم مهارت حکاکی است، زیاد دشوار نیست، ولی طراحی آن مشکل است. مزیت گچبری ایرانی در وهله اول طراحی آن است. جالب است که نقشه های گچبری مانند طرح کاشیهای العابدار، کاشی معرق و تزیینات نقاشی اغلب توسط یک هنرمند طراحی میشد.

حتی خود حکاکی هم چندان آسان نیست. نخست قطعه بزرگی از خمیره گچ را به دیوار می چسبانند تا پایه طرحی باشد که به صورت کلی در نظر گرفته شده، وقتی گچ کمی خود را گرفت، نقشهای اصلی و صورتها حکاکی می شود و در صورت لزوم قطعات کوچک گچ را به آن می افزایند. سرانجام وقتی گچ خشک و تقریبا مثل سنگ می شود، آن را صیقل می دهند تا سطوح صاف و خوشایند پیدا کند. همه اینها خیلی دشوارتر از آن است که به نظر می رسد. آخرین کار سفیدکاری است که سبب می شود، روکار تقریبا حالت روکار مرمری پیدا کند. علاوه بر این، گچبر از مزیت کار سنگتراش در کارکردن روی یک ماده همگون و بادوام برخوردار نیست ؛ چون گچ همواره در حال سخت شدن است. او باید یک قطعه را در یک زمان کاملا تمام کند. برخی نقشهای گجبری کاملا گرد و در واقع سه بعدی است و باید به صورت لایه لایه – در سه تا شش لایه و گاه بیشتر و هریک جداگانه ساخته شود
نقشها گاه کاملا بغرنج است .

در شکلهای ۱۰-۱۰ تا ۱۲-۱۰ نمونه هایی از این هنر اصیل دیده می شود – پنج یا شش جزء در هم بافته شده اند و در جهات مختلف و متضاد سیر می کنند. گچبر باید پیش بینی کند که شکلهای نهایی از نقطه های شروع در نخستین (عمیقترین لایه چگونه تکوین خواهد یافت، وقتی به سطح می رسد و با سایر اجزاء جمع می شود، باید در کدام نقطه پدیدار شود و آشفته و در هم ؛ چون اگر بدیهه سازی بر نظم و برنامه ریزی فائق آید، خطر آشفتگی و ابهام وجود خواهد داشت. اندودهای گچی که برای نمای خارجی ساختمان استفاده می شوند با محلول زاج به صورت خمیر در آورده تا گچ مرمری به دست آید. رنگ آن سفید و تاب ملاتش بیشتر از گچ و کندگیرتر است.

 

نماسازی با اندودها

 شکل دهی بتن: همان طور که میدانیم نماهای بتنی چنانچه ساده رها شوند، سرد و بی روح هستند. یکی از روشهای جاذب نماسازی بتن های در جا، آراستن آن است. ولی این روش مستلزم مهارت و دقت نظر است تا نتیجه مطلوب حاصل آید. این آراستن بتن که «شکل دهی بتن» نام دارد، به چند طریق اجرا می شود، ولی همه آنها یک وجه مشترک دارند و آن جدا کردن پوسته سطح از ملات سیمان سخت شده است. به این معنی که دانه های سنگی در معرض دید قرار می گیرند. بافتی که حاصل می شود بستگی به نوع ابزار و روشی دارد که به کار رفته است.
شکل دهی بتن ممکن است با دست با وسایل برفی و با کمپرسور هوا انجام شود. در مواردی که سطح بتن زیاد و ضخامت بتنی که باید جداگردد، نسبتا عمیق است، توصیه می شود که از ابزار مکانیکی استفاده شود. ابزار دستی فقط برای شکلهایی با برجستگیهای پیچیده در سطوح کوچک بتنی مناسب است.

 

 انواع شکلدهی

الف- چکش کاری آجدار : چکش کاری آجدار، که به سطح بتن یک بافت زبر می دهد، معمولا بیشتر در نماسازی مورد استفاده قرار می گیرد. پوسته سیمان همانند شکل ۱۳-۱۰ توسط دندانه های سرچکش، خرد و جدا می شود که معمولا از نوع مکانیکی این ابزار استفاده می شود. شکل ۱۴-۱۰ یک چکش سرغلتکی را نشان می دهد. این ابزار به کمک فشار هوای فشرده (کمپرسور) کار می کند .

 

 شکل دهی سوزنی

شکل دهی سوزنی بسیار رایج است. در این روش وسیله ای به نام نقطه گذار به کار می رود که در سطح بتن حفره های ریز ایجاد می کند. معمولا نوع مکانیکی این ابزار نیز موجود است. بافتی که به وسیله این ابزار حاصل می شود، معمولا مانند شکل با قلمهای نوک کوتاه سطوح هموارتر و با قلمهای نوک بلند سطوح زبرتری به دست می آید. ابزار یاد شده در شکل ۱۶-۱۰ مشاهده می شود. در این شکل انواع مختلف سرچکش نقطه ای کوتاه و بلند، غلتکی و شانه ای مشاهده می شود.

اندازه و فاصله حفره ها متفاوت بوده و انتخاب آنها بستگی به نوع اثر موردنیاز دارد، ولی این حفره ها باید به اندازه کافی نزدیک به یکدیگر باشند تا بتوان کل پوسته ملات سیمان سخت شده را جدا کرد. نباید هیچ قسمتی از ملات مابین حفره ها صاف به نظر آید.
چنانچه دانه های سنگی در بتن از نوع مسطح باشند، قسمت بیشتری از سطح بتن تمایل به جدا شدن نشان می دهد، لذا در مقایسه با دانه های سنگی خرد شده با سطوح ناصاف عملیات ابزارکاری سریعتر انجام می گیرد. باید توجه داشت که مهارت انجام عملیات بسیار اهمیت دارد و ضخامت بتنی که برداشته می شود، نباید بیش از ۲ میلیمتر باشد.

 

 نماسازی با مواد و مصالح شیمیایی

اندودهای ترکیبی با مواد زرین سنتتیک و بلورهای سیلیس و چسب مخصوص نما به صورت ترکیبی از پودر سیلیس، سیمان سفید، چسب بتن و مواد آب بند ساخته میشوند و با ماله های اسفنجی مخصوص با پمپ برروی سطح مورد نظر گسترده یا پاشیده می شوند.
این نوع مواد که دارای اسامی تجارتی هستند، چنانچه به خوبی مورد استفاده قرار گیرند، سطح صاف و یکنواختی را به دست می دهند. از مزایای آنها ضد آب بودن است. برحسب دانه بندی آنها و نوع و شکل ماله اسفنجی و یا نوع پمپ اشکال و بافتهای متفاوتی را به وجود می آورند، انواع رنگی آنها نیز وجود دارند.

این نوع اندودها را معمولا پس از انجام اندود تخته ماله ای بر روی دیوار اجرا می کنند و باید دارای کیفیات زیر باشند :
– چسبندگی آن کافی و قابل اطمینان باشد.
– در برابر هوازدگی نیروهای محیطی مانند باد، آب، تابش خورشید) مقاوم و بادوام باشند . ضد خزه باشند.
– قابل شستشو باشند .
– در مقابل آب غیرقابل نفوذ بوده ولی در عین حال باید بخار آب و هوا بتوانند از جدار آن عبور نموده تا دیوار پشت آن بتواند تنفس کند و رطوبت را خارج نماید. این امر امکان می دهد که دیوار خشک باقی بماند.

 

 جدول نازک کاری

و کل اجزای ساختمان را که در ایستایی و پایداری ساختمان نقش مستقیمی ندارند و تنها جنبه پوشش داخلی را دارند نازک کاری می نامند. این تعریف شامل اجزای تأسیسات مکانیکی و برقی ساختمان مانند لوله کشیها، شیر آلات، کلید و پریز و همچنین کابینتها و سرویسهای بهداشتی، در و پنجره و یراق آلات و سایر ملحقات مشابه نمی شود.
بنابراین، در تشریح نازک کاری یک اتاق یا یک فضای سرپوشیده مشخصات زیر ذکر می شود :

•  نوع کف سازی و ابعاد مربوطه 
• نوع پوشش دیوار و ابعاد مربوطه 
• نوع قرنیز و ابعاد مربوطه 
• نوع پوشش سقف یا سقف کاذب

در واقع، مشخصات لازم برای نازک کاری کف، سقف و دیوارها ذکر می شود. به عنوان مثال در زیر چند نمونه از هر یک از نازک کاریها ذکر شده است.

 

نوع کف سازی

• موزایک ایرانی ۳۰×۳۰ سانتیمتر
• موزاییک فرنگی۴۰×۴۰ سانتیمتر
• آجر موزاییکی با پوشش پارکت از چوب بلوط یا کفپوش پلاستیکی یا موکت کاشی کف ۳۰*۳۰

سنگ گوهره ۱۵۶۳۰۸۲ یا سنگ گرانیت ۳۰x۳۰ با ابزار برنز

 

نوع پوشش

دیوار گچ و خاک – دوگچه پرداختی و رنگ تمام پلاستیک با رنگ روغنی یا روغنی مات گچ و خاک و دوگچه پرداختی و کاغذ دیواری با پوشش .Pvc سنگ گوهره برابر جزئیات تا ارتفاع ۱ / ۲۰ متر و گچ و خاک و دوگچه پرداختی با رنگ روغنی چوبکاری برابر جزئیات موجود در نقشه کاشی ۱۵x۱۵ درجه یک آجر چینی با آجر سه سانتی و بندکشی توپر اندود ماسه سیمان تخته ماله ای و روکش تگرگی

 

نوع قرنیز

سنگ مرمریت ۱۰۸۱ سانتیمتر موزایک مخصوص قرنیز ۲×۱۲ سانتیمتر چوب ممرز ۱۰x۲ سانتیمتر ابزار خورده سرامیک ۵×۱۵ سانتیمتر به صورت هره با چفت بتن درجا ۱۰۰×۱۰۰ سانتیمتر

 

 نوع سقف کاذب

رابیتس و گچ آلومینیمی سوراخدار یا بدون سوراخ چوبی برابر جزئیات مطلب عمده ای که در انتخاب هریک از انواع نازک کاری قبل از امکانات اقتصادی و تخصصی باید در نظر گرفت، عملکرد فضای مربوطه است. أولا، هر فضایی بسته به عملکرد خود نیازمند به نازک کاری ویژه خود است. برای مثال در فضاهایی که آبریزی انجام می شود، نوع نازک کاری مقاوم در برابر رطوبت را باید انتخاب کرد.
ثانیا، عملکرد کل ساختمان در انتخاب مصالح نازک کاری بسیار اهمیت دارد. برای مثال چنانچه نازک کاری مناسب برای فضاهای منزل را برای یک مدرسه یا یک پادگان در نظر بگیریم، بدیهی است که به زودی فرسوده و تخریب خواهد شد.
لذا انتخاب نوع مصالح و نوع نازک کاری در حفظ ظاهر و جلوگیری از فرسودگی ساختمان نقش عمده ای خواهد داشت.