سیدمحسن طباطبایی مزدآبادی، دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران
سهم حمل و نقل در آلودگی هوا زیر ذره‌بین آمار
به نظر، اگر قرار است در مورد راه حل‌های آلودگی هوا اقدامی انجام شود در گام نخست باید به شناسایی منابع اصلی آلایندگی در شهرها رجوع کنیم. تحقیقات نشان می‌دهد منابع تولیدکننده آلودگی در شهرها عموما بخش حمل‌ونقل شهری، صنایع شهری و بخش‌های خانگی و تجاری هستند.
در حال حاضر حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد از تولید آلاینده‌های هوا در شهرها به
ویژه کلان‌شهرها چه در ایران و چه در جهان، مربوط به بخش حمل و نقل شهری است (در
اصفهان ۷۶ درصد، در مشهد ۷۰ درصد و در تهران ۸۰ درصد) این بخش شامل حمل و نقل
زمینی، هوایی و ریلی است که درصد قابل توجهی از آن مربوط به حمل و نقل زمینی و
به ویژه خودروهای سواری و موتورسیکلت‌ها است؛ در واقع تراکم خودروهای سواری و
موتورسیکلت‌ها که بسیار زیاد و در عین حال ناکارآ منابع انرژی را مصرف می‌کنند یکی
از عوامل مهم تولیدکننده آلودگی شهری است. البته نباید از نقش بخش صنایع در تشدید این آلایندگی‌ها نیز غافل شد؛ صنایعی
که به شکل متراکم و عموما در اطراف شهرهای بزرگ استقرار پیدا کرده‌اند.
در مورد حمل و نقل شهری به سه عامل مهم در آلایندگی این بخش می‌توان
اشاره کرد:
تراکم تعداد وسایل نقلیه، مصرف ناکارآی سوخت وسایل نقلیه و نیز کیفیت
سوخت مصرفی. به عنوان مثال چنانچه آمار درصد سفرهای درون‌شهری با مترو، اتوبوس، تاکسی،
دوچرخه و خودروی شخصی را در برنامه پنجم شهر تهران مقایسه کنیم، می‌بینیم که این
درصدها در برنامه پنجم برابر با ۹/ ۷، ۲۲، ۲۲، ۴/ ۰ و ۷/ ۴۷ بوده درحالی‌که در سال ۹۳ عملکرد این درصدها با ۴/ ۱۶، ۲۱، ۸/ ۲۱، ۴/
۰ و ۳۶ برابر
بوده است. مقایسه این ارقام نشان‌دهنده نزدیکی به اهداف برنامه و در برخی موارد
عبور از اهداف برنامه پنجم شهر تهران است. حال پرسش این است که دلیل آلودگی‌های
فزاینده کجاست؟
علاوه بر مسائل محیطی (شامل کاهش نزولات جوی و نوزیدن باد موافق) یکی
از این عوامل تعداد خودروهای سواری و موتورسیکلت‌های موجود در تهران است. مطابق
آمار در سال ۹۴ حدود ۵/ ۳ میلیون دستگاه موتورسیکلت در حال تردد در شهر تهران
هستند که این تعداد می‌تواند منشاء قابل توجهی در تولید آلایندگی در تهران باشد.
بر اساس گزارش یکی از مراکز آماری، ۲۴ درصد آلودگی هوای تهران مربوط به موتورسیکلت‌هاست
و موتورسیکلت‌ها با توجه به تکنولوژی پایینی که دارند، بیشتر از خودروهای سواری آلاینده
هستند. از سوی دیگر تعداد قابل توجهی خودرو سواری در تهران در ۳/ ۳ میلیون در حال
تردد هستند که از ظرفیت‌های این کلان شهر که تنها ۵/ ۱ میلیون است، بسیار بیشتر
هستند و این موضوع یکی از مسائل مهم در ایجاد ترافیک‌های طولانی شهری و هدررفت تزایدی
سوخت است.
درباره مصرف کارآی سوخت وسایل نقلیه نیز آمار قابل قبولی در دست نیست. مطابق
آمار حدود ۸۰ درصد از خودروها و نیز ۹۶ درصد از موتورسیکلت‌های در حال تردد در
تهران بدون معاینه فنی هستند و نظارت جامع و مستمری در مورد معاینه فنی این وسایل
از سوی مراجع نظارتی زیست محیطی یا انتظامی وجود ندارد. این در حالیست که طبق
نظارت کارشناسی، معاینه فنی خودروها حداقل ۲۳ درصد در کاهش آلودگی هوا و ۱۳ درصد
در کاهش مصرف سوخت اثر مثبت دارد. قابل توجه است که یک خودروی معمولی با رانندگی
استاندارد، طبق استاندارد یورو ۲ حداکثر مجاز به تولید ۷/ ۲ گرم آلایندگی(CO، HC وNOx) در هر کیلومتر و طبق استاندارد یورو ۴ حداکثر مجاز به تولید ۱۸/ ۱ گرم
آلایندگی (CO، THCوNOx)
در هر کیلومتر است؛ درحالی‌که خودروهای کنونی در کشور به‌دلیل فرسودگی
یا عدم تنظیم موتور و سوخت ناکامل، به‌طور متوسط بین ۵۰ تا ۱۰۰ گرم در هر کیلومتر
آلودگی منتشر می‌کنند (یعنی چیزی در حدود ۲۵ تا ۵۰ برابر حد استاندارد)
در مورد کیفیت سوخت مصرفی وسایل نقلیه باید گفت که یکی از عوامل مهم و
موثر در کاهش انتشار آلاینده‌های خروجی از خودروها، کیفیت سوخت
مورد استفاده در آنهاست. سوخت باکیفیت، گوگرد و بنزن کمتری دارد و از
عدد اکتان بالاتری(درجه بهسوزی یا آرام سوزی) برخوردار است و آلایندگی کمتری در نتیجه
احتراق ایجاد می‌کند و این در حالیست که هنوز به‌طور کامل دغدغه فروش سوخت بی‌کیفیت
در جایگاه‌های سوخت، در بخش سیاست‌گذاری سوخت و انرژی کشور رفع نشده است.
